Esrar ve Divan Şiirinde Keyif

 

Esrar  ve Keyfiyet  

Türkiye’de esrar, İran’da beng/ benc, Hindistan’da banga, Irak, Suriye ve Mısır’da haşiş, Kuzey Afrika’da kif, Amerika’da marijuana (marihuana)  adıyla bilinir.

Hint keneviri veya eski dilde Hint Kınnebi denilen bir nevi kenevirin yaprakları üzerindeki çiçeklerden ve tohum yataklarından elde edilen sakızdan yapılan maddedir.  Hintçe’de kenevir kelimesinin karşılığı beng tir.  O bakımdan esrar beng kelimesi de ( Esrar İçme)  ile eş anlamlı kullanılmıştır.

Ban otu ile hintkenevirinden çıkarılan esrar bu bitkilerin yapraklarından veya tohumlarından çıkarılmakta ortaya çıkan uyuşturucuya beng ve esrar denilmektedir. Arapça ’da kenevire, kınnep,  beng’  ede esrar denmiş,  esrar ve beng için haşiş, gam, gubar, gubar-ı gam, gamze, gonca, keyif,  keyfiyet,   kabza, toprak, ot gibi sembolik anlamlar da verilmiştir.  Esrara beng de denilmiş, esrar içilen yere beng- hane de denmiştir. [1] Esrar içene esrarkeş, afyon içene ise Berş ve Berraş denmiştir. ( bkz  Berş Macunu Şurubu Berş Berraş ( Beng- Şarab vb  Münasebeti))

Esrar ve Afyon kullanımı 18 yy da daha da yaygınlaşmış, Süleymaniye ve Nuru Osmaniye civarında çok sayıda esrar ve afyon satan kahvehane ve dükkân ortaya çıkmıştı. . Her biri ancak on be kişi alabilen bu kahveler her gün azına kadar tiryakilerle dolardı. [2]Özellikle ilmiye sınıfı ve tekkelerde esrar ve afyon kullanımı çok yaygındı. IV. Murat zamanında yasaklanmış olsa bile sonraki dönemlerde esrar ve afyon kullanımının önüne geçilemedi. Şairlerimiz arasında da esrar ve afyon kullananlar vardı Bu yüzden esrarın verdiği keyif, divan şiirinde yaygın olarak görülen bir konu oldu.  Osmanlıda esrar sarhoşlarına ‘hayran’ denildiğinden Melihi,  Edirneli Emiri, Fiğani Hayreti esrar hayranı şairimiz de çok oldu.

Keyif, keyfiyet: Neşe veren sarhoşluk, baygınlık, esrar neşesi: Şairlerimiz esrar içenlerin içine düştükleri gelip geçici neşe dalgalarını, keyifli hallerini, esrar sarhoşluğu,  esrarı verdiği neşenin baş ağrısına değmeyeceği konuları üzerinde hayli durmuşlar Afyon ve esrarın verdiği keyfî şarap içererek arttırmak, esrar-şarap, afyondan hangisi iyidir çekişmelerine katılmak konuları üzerinde durulmuştur. 

Âık ki sûz-ı ak ile uryân olup gezer
Abdâldur ki âlemi hayrân olup gezer      Bâki

Afyon u ber ü bâde ile kahve vü arak
Cümle mükeyyifâtı yeriz keyfe mâ ittefâk                 Muhlis Hızır Çelebi[3]

Güzelde murad an olur endam değildir.
Keyfiyet olur meyde garaz cam değildir.         Necati

Keyfiyet  ayağın şöyle şikest etti  şarabın
Keyfiyyet esrara döşendi  zurefa hep                     Baki

Ehl-i keyfin hele keyfiyettin hiç sorma
Hasret-i berş le afyonla hali pek yaman            Sünbülzade Vehbi

Ey gönül lebleri keyfiyeti sorar isen
İçenin aklı gider sanki  meyy-i bî gışştır.            Ruhi

Safâ-yı vuslatın ketminde âciz âşık-ı şeydâ
Çıkar keyfiyet-i esrâr-ı ülfet meyle meydâna                 Haşmet

Düşünme keyf-i esrâr-ı cihâna kalma hayretde
Bu ma‘nânun hayâlinden geçüp sen mest-i irfân ol     Cevri İbrahim Çelebi [4]

Divan şiirinde afyon ve esrar tasavvufî mecazlar içerisinde de kullanılmıştır. “Buna göre afyon ve esrar bekâ billah (Allah’ta bâki olma) makamına erişmek anlamındadır. “

Ta’n idüp hâlete bize eger inkâr ide
Bâde vü beng şühûdiyle isbât idelüm           Avnî

Fatih Sultan Mehmet bu şiirinde  “ Hak yolda oluşun delillerini sûrette değil, gönülde tecelli eden ilâhî aşkta aramak gerekir.  “ demektedir.

Bazı şairlerimiz ise afyon ve esrar kullanmanın zararlarına değinmişlerdir.

Bengî ketm eyleyemez esrârın
Şîre-keş  tatlu sanur güftârun                  Sünbülzâde Vehbi

Beng ü esrâr dahı bed-terdür
Yiyen insan degül anı hardür        

Sûret-i zindede eyler mürde
Reng-i ruhsârın ide pejmürde          Nabi

 

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

• Kalenderilik ve Kalenderi Nedir.
• KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• TÜRKLERDE KALENDERİLİK VE TARİHÇESİ
• Abdal Nedir ve Beyitllerle Abdal Mazmunu
• KALENDERİ DÜŞÜNCELER ( Şiirlerimizde Kalenderilik )
• Abdal Sırrı ve Mazmunu Nedir ( Beyit örnekleriyle)
• Abdal ve Eren Tassavvuru ile Kalanderi Dervişliği
   Nal Nedir Abdalanda Nal Dövmesi veya Nal Yarası
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• Melâmilik Nedir Melami Düşünce Tarihçesi Beyit Örnekleri
• Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde )
• Eski Şiirde Esrar (Marijuana)
• Esrar ve Gam Çekmek ( Divan Şiirinde )
• Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu

 

 KAYNAKÇA

• [1] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf
• [2] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/A.%20
• [3] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/A.%20
• [4]