Tüccari Baba veya diğer deyişle Âşık Tüccarı, Kars’ta yetişmiş bir ozandır, Tüccari, 1720 yılında Selim ilçesinin şimdiki adı Büyükdere olan Tiknis köyünde doğmuş, 1805 yılında vefat etmiştir.

Tüccari Baba’nın  hayatı hakkında edinilen  bilgiler  yöresindeki söylenceler ve yerel kaynakların bu söylenceleri derlemesinden ibarettir.  Bu söylencelere göre de  Tüccari Baba, Selim İlçesinde sonradan Şenkaya soyadını alan Kotolar [1]sülalesine mensup bir halk ozanıdır ve  bir diğer mahlası da Ticari'dir,

Divanları, tecnisleri, destanları, anlattığı ve tasnif ettiği hikâyeleri ile tanınan Tüccari Baba, hikâyeler de tasnif eden musannif ozanlardandır.

Tüccari’nin köylüsü olan Murtaza Çiçek’in derlediği bilgilere göre  85 yaşına kadar yaşamış, Kars ve çevresindeki  “Derbeder” makamının yaratıcısı da Tüccari Baba olmuştur. Sait Küçük ve Murtaza Çiçek’e göre  “Aşık Tüccari , YARALI MAHMUT   ile Tahir ile Zühre   gibi hikayelerinin   kaynak kişisidir. Kendisinin dizmiş olduğu Eşref Bey adlı bir de hikayesi mevcuttur.”[2]

Fakat Eşref Bey  hikayesini kimin tasnif ettiği konusu bir hayli çetrefillidir. Kars'ta bu hikayeyi Selimli  Dede Kasım'ı tasnif ettiğine dair iddialar da bulunur. Dr. Doğan Kaya’nın Şeref Taşlıova’dan naklettiği bir serencam’a göre  Eşref Bey Hikâyesini Dede Kasım düzenlemiştir. [3] Fakat konu üzerinde yapmış olduğum çalışmalara göre Eşref Bey hikâyesinin musannifinin Dede  Kasım veya Tüccari Baba’nın olamayacağını gösteren pek çok kanaat ortaya çıkmıştır. Eşref Bey Hikayesi 1620- 1640  yıllarındaki İran tarihi ve Şah Abbas zamanı hakkında ziyadesi ile   tarihsel bağlamı olan detaylı bilgiler vermektedir. [4]

Hikâyenin Tüccari Baba tarafından oluşturulduğunu düşünürsek Tüccarı Baba’nın  zamanından iki yüzyıl önceki Gence’nin ve Kandahar’ın siyasi durumlarını bu kadar ayrıntılı bir şekilde nasıl bilebileceği ve bu hikayede bu kadar ayrıntılı anlatmış olabileceği sorusuna bir cevap bulamamış olmaktayız. 

Tüccari Baba, yöredeki  Alevi Türkmenlerinden bir ozandır. Sait Küçük’ün yazdığı detaylı yazıda  Tüccari Baba’nın hayatı hakkında  verilen bilgiler arasında, köyünün Nadir Şah’ın askerleri tarafından yağmalandığı, karısının İranlı askerler tarafından götürüldüğü, Tüccari  Baba’nın da  Nadir Şah’ın sarayına kadar giderek karısını kurtardığı gibi bilgiler bulunmaktadır. Sait Küçük  bu bilgilerin kaynağını göstermemiş, , fakat Tüccari Baba’nın köylüsü olan   ve Tüccari Baba’ hakkında kitap hazırlayan Murtaza  Çiçek’ten almış olabileceğini de ima etmiştir.  Tüccari Baba’nın ileriki yaşlarında gözlerinden rahatsızlandığı   Ahıska’ya gözlerinden tedavi olmak için gittiği, yolda da  Seyahat Destanı'nı yazdığı bunun yanı sıra birçok koşma da yazdığı Sait Küçük’ün adı geçen yazısında gördüğümüz ayrıntılar arasındadır. [5]

Âşık Tüccari’nin az sayıdaki şiirleri ise cönklerden  ve usta malı söyleyen bazı âşıkların söylediği şiirlerden derlenebilmiştir.  Âşık Tüccari’nin şiirlerinin olduğu cönklerden birisi Kağızman'da bulunmuştur. [6]

Tüccari Baba hakkında ki ilk yazı Kars’ta 1939 yılında yayınlanan Doğuş Dergisi’ndeki bir inceleme yazısıdır. [7] Prof. Dr. Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu, Nejat Birdoğan, Karslı M. Kuzu, Salih Şahin gibi araştırmacılar  da Tüccari Baba’nın şiirleri, tasnif ettiği hikâyeler ve hayatı hakkında bilgi veren diğer  kaynaklar olmaktadır.

Aşık Tüccari’nin  pek çok şiiri kaybolmuş,  az sayıdaki şiiri elimize ulaşmıştır. Divan ve Tecnis dalında  usta bir aşık olan Tüccari Baba’nın iyi düzeyde bir halk ozanı olduğu bu şiirlerinden anlaşılır. 

Tüccari’nin Alevi/Bektaşi halk ozanı olduğu   Garip Musalı ocağına bağlı olduğu bilinmektedir. [8]Yrd. “Doç. Dr. Salahaddin Bekki , Aşık Tüccari’nin hikayelerine değinerek “Karslı Kör Aşık Tüccari ile Zeycen Hanım Hikayesi” adlı makalesini Erciyes Dergisi’nin Kasım 1993 yılında yayınlanan 191 nci sayısında yayınlamıştır.”[9]

 Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa ,  Katib , Erzurumlu Emrah ,  Erzurumlu Aşık Sümmani  ,  Divriğili Deli Derviş Feryadi ,  Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) ,  Aşık Ferrahi ,  Kağızmanlı Hıfzı  ,  Musa Merdanoğlu  ,  Posoflu Aşık Müdami ,  Deliktaşlı Ruhsati ,  Âşık Şenlik,  Ercişli Emrah  ,  Âşık Ardanuçlu Efkari,   Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,  Kaygusuz Abdal  ,  Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür,  Tokatlı Nuri , Dadaloğlu ,  Karacaoğlan …

Tüccari Baba TÜM ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYIN

• İNCİDİR
• KIRMIZI
• GÜZELLER BEZENMİŞ TOYA GİDERLER
• SALINA SALINA GELEN GÜZELLER
• HİCRAN OTAĞI
• KURBAN OLDUĞUM
• DÜŞTÜ
• GELİN
• Bİ HABER
• BUDUR

KAYNAKÇA

[1] Murtaza Çiçek, Musa Eroğlu ve Sabri Şimşekoğlu' nun yanlış yorumladıkları aşık tüccari' ye air bir şiir: İncidir https://blog.milliyet.com.tr/murtazacicek

[2] Sait Küçük, Aşık Tüccari, https://www.turkuler.com/ozan/asiktuccari.asp

[3] Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA, Eşref Bey Hikâyesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, Sivas, Ekim, 1993, s.149.

[4] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR,EŞREF BEY İLE ZÜHRE HAN HİKÂYESİNİN TARİHİ OLAYLAR VE KİŞİLERLE İLGİSİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=30725

[5] Sait Küçük, Aşık Tüccari, https://www.turkuler.com/ozan/asiktuccari.as

[6] https://www.karsrehberi.com/KarsAsiklari

[7] https://www.siirdostu.com/selimli-halk-sairlerimiz-yazari-erdinc-tip

[8] Sait Küçük, Aşık Tüccari, https://www.turkuler.com/ozan/asiktuccari.as

[9] Sait Küçük, Aşık Tüccari, https://www.turkuler.com/ozan/asiktuccari.as