Ardanuçlu Efkari Hayatı ve Ozanlığı

Ardanuçlu Efkari, 1900-1980.

 Edebiyatımızda Artvin’e bağlı Cuğo köylü olan âşıkların beşincisi olarak bilinen Nebi Efkari 'den başka (1866-1915)  bir de Çankırı’da yaşadığı bilinen Efkari adlı bir âşık daha bulunmaktadır. Ardanuçlu Efkari Efkari mahlaslı şairler arasında en tanınmış olanıdır.

Efkari,(1900-1980) Ardanuç’un Basa (şimdiki adı Yolüstü) köyünde doğdu. Babasının adı Pehlivan Yusuf,  asıl adı Âdem Şentürk’tür. [1]Bir süre med­resede okudu.  Dinî tasavvufî bilgilerini medresede elde etti.  10 yaşlarında, Merzifon’a yerleşerek,  büyük kardeşleri ve amcalarının yanında yatılı okula gitti. [2]

Âşık Efkari, âşıklık geleneğine küçük yaşlarda ilgi duymaya başladı. Kurtuluş Savaşı boyunca askerlik yaptı ve savaşa katıldı. 7 yıl 9 ay askerlik yapmış olan Efkari,  Kazım Karabekir’in komuta ettiği birliklerde ve doğu cephesindeki muharebelere katıldı. Kurtuluş Savaşı boyunca savaş cephelerinde Mareşal Fevzi Çakmak’ın postası ve şifreci olarak görev yaptı. [3] O yıllarda yaşadıklarını da şiirlerinde malzeme olarak kullandı.  Kahramanlık şiirleri yazdı.

 1922 yılında askerden döndükten sonra bade içerek aşık oldu. [4] Daha sonra civar köylerde yaşayan Abdullah Hoca’dan  -Aşık Dur Abdal- saz ve ozanlık dersleri aldı. [5]

1966 yılında Konya Aşıklar Bayramında birincilik alıp [6]katıldığı çeşitli yarışma ve şenliklerde çeşitli birincilik ödülleri ile diğer ödülleri aldı.  [7] Tiflis, Batum, Kars ve bütün Anadolu’yu gezip şiirler söyleyip halk hikayeleri anlattı. Hemşerisi,  Aşık Huzuri  ,  Aşık Veysel ve diğer aşıklarla beraber pek çok atışma ve meydanlaşma yaptı.   Aşık Huzuri  birlikte Artvin Halkevine gidip, şair  Behçet Kemal Çağlar’ın da hazır bulunduğu toplantıda atışmalarda bulundu. Bu atışma sonrasında Huzuri ile Efkari'nin adı  B. Kemal Çağlar sayesinde kamuoyu tarafından da bilinmesine yol açacaktı.   

Sonraki yıllarda âşıklar bayramlarının seçiciler kurulunda görev aldı. [8]Özellikle Koca Mehmet şiiri ile ünlendi.
Gezgin ve badeli âşıklar arasına olan Efkari, aynı zamanda halk hikâye anlatıcısıydı. 11 değişik halk hikâyesini anlattığı   Ardanuç Rivayetleri olarak belgelendi.  Anlattığı halk hikâyeleri şunlardır:  Avcı Ahmet’in Oğlu Mehmet Bey, Susamoğlu Şah Yusuf, Köroğlu-Çoruh Kolu, Ferhat ile Şirin-Ardanuç Rivayeti, Babür Şah, Türk Mehmetoğlu ve Papaz Kızı, Kaftan Beyin oğlu Şahin Bey, Ali Koçal ve Mihriban Hanım, Adalı Hasan ile Giritli Mustafa ve Serdaroğlu Selim Han. [9]

Ünü arttıkça ve yaşı geçtikçe “Efkârî Baba” diye anılmaya başladı. Mareşal Fevzi Çakmak’ın Ardanuç’taki evinde misafir  edebilecek, Atatürk’le fotoğraf çektirebilecek kadar da meşhur olmuştu. [10] Başta Küçük Oğlu Hüsnü ŞENTÜRK olmak üzere birçok aşığın yetişmesinde rol aldı.

Âşık Efkari Bursa’da öldü ve orada toprağa verildi.

Âşık Efkari’nin şiirleri  “Efkari Divanı” , “Çoruh Yaylaları, Efkari Tefsirleri, Destanlar, Folklor Derlemesi, Efkari Seyahatnamesi, Ardanuçlu Efkari’nin Öğrencilere Seslenişi, adlı kitaplarda toplandı.  Ayrıca yapmış olduğu atışma ve meydanlaşmaları da Âşık Efkari-  Aşık Huzuri Artvin , Sefili-Efkari, Ate Sultan ve Efkari adlı kitaplarda bir araya getirdi. Hamit Zübeyr Koşay, 1949’da onun hakkında a “Susmuş Saz” adlı bir eser yazdı. Bu eser aydınlar arasında dahi hayran toparladığına en önemli delil teşkil etti.

Hayrettin Rayman, onun hakkında “ Ardanuçlu Âşık Efkari Atatürk Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü” bir çalışma yapmıştır.

 Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa ,  Katib , Erzurumlu Emrah ,  Erzurumlu Aşık Sümmani  ,  Divriğili Deli Derviş Feryadi ,  Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) ,  Aşık Ferrahi ,  Kağızmanlı Hıfzı  ,  Musa Merdanoğlu  ,  Posoflu Aşık Müdami ,  Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali,  Âşık Şenlik,  Ercişli Emrah  ,  Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık  Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,  Kaygusuz Abdal  ,  Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür,  Tokatlı Nuri …

KAYNAKÇA

[1] TÜRK EDEBİYATI 4. CİLT, AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI VAKFI YAYINLARI, İSTANBUL

[2] TÜRK EDEBİYATI 4. CİLT, AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI VAKFI YAYINLARI, İSTANBUL

[3] https://www.artvinpost.com/haber/guncel_1/-efkari%E2%80%99nin-150-yillik-sedefli-sazi-ilgi-cekiyor/2933.html

[4] TÜRK EDEBİYATI 4. CİLT, AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI VAKFI YAYINLARI, İSTANBUL

[5] https://www.ozanlar.biz/efkari.html

[6]  https://www.artvinliyiz.net/threads/2445-Ardanu%C3%A7lu-Halk-Ozan%C4%B1-A%C5%9F%C4%B1k-Efkari-Hayat%C4%B1-Biyografisi

[7] https://www.artvinpost.com/haber/guncel_1/-efkari%E2%80%99nin-150-yillik-sedefli-sazi-ilgi-cekiyor/2933.html

[8] https://www.ozanlar.biz/efkari.html

[9] https://www.ozanlar.biz/efkari.html

[10] https://www.artvinpost.com/haber/guncel_1/-efkari%E2%80%99nin-150-yillik-sedefli-sazi-ilgi-cekiyor/2933.html