Cür'adan Nedir Esrar ve Afyon Kesesi

Cür’adan

Osmanlıca yazılışı : جرعه - Cür'a

Abdalların kemerlerine astıkları ve üzerinde “ Ya Ali “ diye yazan bir yazının işlenmiş olduğu deri esrar ( bkz Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu )  kesesine denir. [1] Özellikle   abdal , derviş ve  esrar  içenlerin kullandıkları bu esrar keseleri  içine esrar konan ufak bir çanta şeklinde deriden yapılmış bir esrar muhafazası veya kesedir. Esrar kullanımı daha ziyade  Kalenderi dervişleri arasında çok yaygınlaşmış, Mevlevi dervişleri dahi bu keseleri kullanmışlardır. ( bkz  Kalenderilik Felsefesi Fikriyatı ve Yaşama Biçimleri) [2]

Eski devirin kaynaklarına göre dervişlerin üzerinde bu keselerden mutlaka ikişer tane bulunurmuş. A. Talat Onay’ın verdiği bilgilere göre bu keselerde  esrarın yanı sıra  çakı ve çakmak ta bulunurmuş.  [3]Abdalların yanlarında sürekli esrar bulundurdukları bu keseyi  kuşaklarının içinde sakladıkları veya aleni olarak taşıdıkları  cüradan’ın içinde esrarın yanı sıra  afyon macununu ve afyon haplarını  da içinde sakladıkları ortaya çıkmaktadır. ( bkz  Cür'a ( Divan Şirinde Son Yudum ve Cür'a dökmek )

Cüra’dan abdala gerçi mahzen’ül esrardır.
Rind ü dird âşâma sâğar matla’ul envardır.   Baki

Baki bu beyitte hem eserler ( A. Şir Nevai- mahzen’ül esrar) hem de kelimelerin anlamları ile tevriyeler yapmış,  hem de rindin kadeh, abdalın da cüradan ile anıldığını ifade etmiştir.

Tütün enfiye kahve bâde ma’cûn
Arak esrâru tönbâku vü afyon               ( Fuzuli Bengü Bade )

Eski devirlerde  afyon ve esrar sanıldığından çok daha yaygındır.” Evliya Çelebi, Afyonkarahisar’da sadece esnafın değil, kadınların da afyon kullandıklarını şaşkınlıkla ifade etmiş, Afyonkarahisarlı erkeklerin kendileri gibi afyon içen karılarına katlanamadıkları için kahvehanelerde vakit geçirmeye başladıklarını ve stoklarını da civar bölgelerden temin ettiklerini belirtmiştir.”[4] ( bkz  Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu )

IV.Murad zamanına kadar da  esrar, afyon  ve içki yasağı olmasına rağmen dervişler bunları aleni olarak taşımışlar, sadece IV Murad devrinde saklamışlar, sonraki devirlerde de bu alışkanlıklarını 19 yy a kadar sürdürmüşlerdir. Nitekim Hapı Yutmek deyimini ortaya çıkaran hadise de I. Murad devrinde yaşanmıştır.

IV .Murat’ın hekimbaşı olan Emir Çelebi esrar ve afyon müptelasıdır. Durum Padışaha iletilince  IV. Murat, Emir Çelebi’yi yanına çağırtıp  satranç oynamaya başlar. Oyunun ortasında üzerindekileri çıkarmasını ister. Emir Çelebi, hemen olayı anlar ve  cüradanı çıkarıp  satranç tahtasının üzerine koyar. IV. Murat kesenin içinden çıkan hapların ne olduğunu sorunca “ Islah edilmiş zararsız afyon hapları , İlaç veya panzehir niyetine hastalara veririm.hünkarım” der. IV Murat “Peki hastalara zararı olmaz mı?” diye sorunca “Hiçbir zararı yoktur hünkârım.” Diyerek  cevap verir. I. V Murat öyleyse hepsini yut bakalım zarar sız mı görelim der. Mercimek büyüklüğündeki hapları yutmak zorunda kalan Hekimbaşı bu hapları yuttuktan sonra hayata veda eder.

Cüra’dan divan şiirimizde  sık sık kullanılan bir bahis ve mazmundur.

Cüradanın goncenin  açmaz meğer raz eline
Olalı tecrid içinde sahib i esrar gül                  Hayali

Açılalım leb-i dilber gibi handân olalım
Cür’adanıgetir Abdâl yine hayrân olalım

Hayreti’nin dahi arttırmak için hayretini
Cüradanı getir abdal yine hayran olalım      Hayreti [5]

Benim bu kahvedir baht-ısiyâhım
Duhân içtim tepemden çıkdıâhım
Yedim afyonu sevdâm artdışâhım
Yetirdi neşve-i ma’cûn râhım
Velî yokdur şarâba denk şey       Antepli Aynî/Sakinâme

Cüradan  motifi tekke ve zaviyelere mensup âşıklarımızın şiirlerinde de gözükür.

Allah Allah Yaradan  / Gel içe gör cüradan
Dost ile  dost olagör/ Ağyar çıksın aradan    Kaygusuz Abdal

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

Kalenderilik ve Kalenderi Nedir.

KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER

Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler

TÜRKLERDE KALENDERİLİK VE TARİHÇESİ

Abdal Nedir ve Beyitllerle Abdal Mazmunu

Abdal Sırrı ve Mazmunu Nedir ( Beyit örnekleriyle)

 Abdal ve Eren Tassavvuru ile Kalanderi Dervişliği
 Nal Nedir Abdalanda Nal Dövmesi veya Nal Yarası

 Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler

 Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde )

Eski Şiirde Esrar (Marijuana)

 Esrar ve Gam Çekmek ( Divan Şiirinde )

 Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu

KAYNAKÇA

[1] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996- shf. 161

[2] Şahamettin Kuzucular ,https://edebiyatvesanatakademisi.com/tasavvuf-edebiyati-asik-ve-divan/kalenderilik-felsefesi-fikriyati-ve-yasama-bicimleri/315

[3] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996- shf. 161

[4] ] A. ERKAL: Divan Şiirinde Afyon ve Esrar , A. Ü. Türkiyat AraştırmalarıEnstitüsü Dergisi Sayı33 Erzurum 2007 

[5] ] A. ERKAL: Divan Şiirinde Afyon ve Esrar , A. Ü. Türkiyat AraştırmalarıEnstitüsü Dergisi Sayı33 Erzurum 2007