Afyon İçmek Şiirlerde Efyun Haşhaş Mazmunu

11.06.2015

AFYON İÇMEK MAZMUNU

Aslı, Efyun olan afyon, haşhaştan elde edilen narkotik bir maddedir. Haşhaşın donmuş sütü olan Afyon veya efyun içmek divan şiirinde sık kullanılan bir mazmundur.

Afyon, haşhaş tohumlarının çizilmesiyle sızan, içinde morfin ve kodein gibi uyuşturucu maddeler bulunan, [1]süte benzer özsuyunun toplanmasıyla elde edilen uyuşturucu bir maddedir. Eski devirlerde haşhaş ve afyon kullanımının oldukça yaygın olduğu ortaya çıkmaktadır. Öyle ki kalenderi dervişlerinin pek çoğunun afyon içtiği, üzerlerinde mutlaka, esrar veya afyon kesesinin bulunduğu ,[2] diğer pek çok tarikatlar ve dervişlerinin hatta divan şairlerinin de pek çoğunun afyon içtiği anlaşılmaktadır. ( bkz Kalenderilik Felsefesi Fikriyatı ve Yaşama Biçimleri- KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER )

Erenler! Tâlib-i esrâra bizden çok niyâz eylen

Şarâb-ı aşkın a’lâsın içen abdâla aşk olsun Âgehi

Erenler! Esrar içip dalga geçen abdâllara bizden selam söyleyin, aşk şarabının a’lâsını içerek mest olmuş varsa afiyet olsun yerine aşk olsun diyelim”[3]

Âşık ki sûz-ı aşk ile uryân olup gezer

Abdâldur ki âlemi hayrân olup gezer Bâki

Gel içegör u cür’adan

Kaldır perdeyi aradan

Eski şiirde afyon şaraba katılan, sarhoşların sızmasını sağlayan “ afyona şarap attım” darbı meselini oluşturan, mercimek veya nohut büyüklüğünde yutulan keyif verici bir madde olarak anlatılır. Şarab’ı bırakarak afyona başlamak dalgadan kaçarken girdaba düşmeye benzetilmiş, eski şiirde sık sık beng ve bade, afyon ile şarap karşılaştırılması yapılmış, Saki nameler de bunlardan söz edilmiş, hatta Fuzuli’nin Beng ü Bade [4]eserin de de olduğu gibi müstakil olarak yazılmış mesnevilerin konusu dahi olmuştur. Kimi şairler ise şarabın afyondan üstün olduğu konusunu işlemişlerdir.

Ak sülümen ve süblime yutmak gibi ileri derecelere de varan afyon yutmakla ilgi yazılmış şiirlere göre ramazan aylarında afyon macunu yutarak yatmak gibi adetlerin de olduğunu göstermektedir. [5]

Badeye afyon kodu kendi eliyle sakisi

Devrini seyr eyleye bu bezm-i hilafı adenin ( Sa’di )

Eskiden afyon iki üç katlı kağıtlara sarılıp yutulur kağıtlar eridikçe kat kat keyif verir buna da kefenleme derlemiş.

Ramazanda sarıp afyona kefen

Mideni mürdeye etme medfen ( Nabi)

Afyon sarıp içmek ise eski şiirde Habb-ı müzehheb olarak adlandırılmıştır. ( Altınlanla süslü uyku) Günümüzde altın vuruş deyimi de buradan gelmiş olmalıdır. Divan şairlerinin pek çoğu afyonu şaraba üstün tutmuştur. Afyon bir kutuda saklanır ve içilirmiş.

Olanlar mübtela –yı keyf-i halin arttırı dağın

Ki afyon harların gün gün gıdası artar eksilmez ( Seyyid VEHBİ)

Beytinde de görüldüğü gibi afyonun diğer bir tabiri de gıdadır.

Görüp esrâr-ı hatt u hokkâ-i la’lin ferâh buldum

Bakup ruhsârına hayrân olup seyr-i bahâr itdüm Nev’î G 303/4

Esrar sarhoşlarına eskiler ‘hayran’ demiş olduklarından esrar, afyon ve hayran betilerde bir arada kullanılmıştır. Beng, bade, cura, curadan, hayran, okka, hokka, kutu, enfiye, habb gibi unsurlar afyon ile birlikte kullanılmıştır. ( BKZ : KABAK ÇEKMEK ) BENG -ESRAR- İÇMEK ) Huşber, kabak, habb- ı müzehhep, gam, gıda, gubar ise afyonun benzetildiği benzetmeler olarak kullanılmıştır. ( Bkz: Fuzuli Beng ü Bade Hakkında ve Özeti- )

Kendinden geçdi belâ güşteleri hande ile

Meğer esrâr-ı gamın anları hayrân etdi Emrî

Esrâr-ı muhabbetün ki hayrânlarıyuz

Gülzâr-ı gamun murg-ı hoş-elhânlarıyuz Râmî Ru

Afyon-ı hâl gerçi ki rûhun gıdasıdur

Elmâs-ı rîze-i müje göz tûtiyâsıdur Şeyh Gâlib

Seng-i efyûn-ı gamuñ hey niçe keyfiyyet olur

‘Âşık-ı haste-dilüñ mevtine hoş ‘illet olur Ravzi Hayatı ve Edebi Yönü ( Edincik- 16. Yy )

İLGİLİ LİNKLERİMİZ