Efsun Nedir Divan Şiirinde Sihir Büyü
Efsun Nedir, Tanımı Sözlük Anlamları
Osmanlıca yazılışı: efsun - efsûn : افسون
Fa afsūn , fisūn أفسون/فسون büyü, sihir Fa afsūdan, afsāy- أفسودن, أفساى büyülemek, Fa afsāne sözcükleri köken olarak efsun ve efsane ile ilgili sözcüklerdir.[1]
Efsun sözcüğü Farsçadaki Afsun ve veya fisūn أفسون/فسون "büyü, sihir" sözcüğünden Türkçeye geçmiştir.
Efsun, Farsça kökenli bir kelimedir. Sözlüklerde: “Sihir, büyü, Sihirbazların tuzağı. Hile ile yapılan kötü işler üfürük”[2] , üfürükçülerin okuduğu dua, sihirbazların yaptığı göz boyaması, göz bağcılığı, anlamlarına gelir. İngilizce deki karşılığı “ charm, magic “kelimeleridir.
Efsun Füsun, sihir, büyü
Efsun ve büyü insanların doğaüstü, parapsikolojik veya mistik yöntemlerle olayları, nesneleri, insanları, hayvanları etkileyebildiğini öne süren uygulamalar ve bu inanışlar çerçevesinde oluşan kültürüler birikimdir. Bu büyüler ve sihirler iyi amaçlar veya kötü amaçlar için de yapılmış, bu inançlar çerçevesinde oldukça geniş bir kültürle birikim doğmuştur.
Efsun, Eskiden üfürükçülerin insanlara veya hayvanlara tesir etmek maksadıyla yaptıkları bir çeşit büyü olarak kabul edilmiş, efsunlanmış hayvanların ve insanların istemleri dışında davrandıkları ve efsunlandıkları yönde davranışlara yönlendirilebildiklerine inanılmıştır. Efsunculuk doğaüstü güçlerle, doğanın etkilenebileceği inancından doğmuş eski devrilerde bunlara daha çok inanılmıştır. Örneğin toprağa dökülen efsunlu suyun yağmur yağdıracağı, bir gencin efsunlandığında önceden istemediği bir kıza âşık olabileceği, eşini sevmeyen kocaların eşlerine bağlanabileceği, efsun yapılan yılan, böcek, akrep ve çıyanın insanı sokmadığı veya yılan sokan birisinin efsunlanınca ağrısının geçip zehrinin tesirini kaybedebileceğine vb inanılmıştır. ( Gerçekten de yılanın veya akrepin soktuğu insanları -bu türden bir dua ile olsa gerek - iyileştiren insanlar vardır. ( Hatay Dörtyol Yılancı Macit - )
Büyü yapan kişiye Efsuncu denmiştir. Efsuncular büyülü sözler söyleyen, yazılar yazan, veya hareketler yapan, büyülü semboller çizip, büyülü araçlar – değnek, asa, kase, su, ayna vb – kullanan, kan veya hayvan yağı kullanarak, bebeklere vb, iğneler saplayarak, hatta kaşları veya gözleri ile sihirler ve büyüler yapabilen _ Medusa gibi- kişilerdir. Büyüler, ak büyü ve kara büyü şeklinde iyi veya kötü niyetle yapılır.
İslam dünyasında büyücülükle ilgili işlere İlm-el Havass denmiş, İslam edebiyatında büyü ve sihir ile ilgili olarak sihir, tılsım, gözbağcılık, rukye, nazar, cifr, ifha, simya, nücum, kehanet, falcılık, düğümcülük gibi kavramlar türemiştir. ( bkz Cifr Gaibi Bilmek İlmi) İslam edebiyatında Harut ve Marut adlı meleklerin insanlara büyüyü öğretttikler,- karı-kocayı ayırmaya yarayan sihirler- bunun üzerine Harut ve Marut’un cezalandırılarak babil Kuyusuna hapsedildiklerine inanılır. (Babil Babil Kuyusu Harut ve Marut---Harut ve Marut Nedir Beyitlerde Hikaye ve Efsaneleri )
Efsunlanmış kişilere büyü işlemeyeceği, kurşun işlemeyeceği vb türünden söylenceler, definelerin efsunla korunduğuna dair inanışlar, eski edebiyatta bu işlerle görevli olduğu düşünülen Harut ve Marut melekleri, sihir, büyü vb divan şiirimize geniş bir malzeme sunmaktadır.
Ne efsunkâr imişsin âh ey didar-ı hürriyet
Esir-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten Namık Kemal
Divan şiirinde efsun kelimesi ile eş anlamlı olarak kullanılan pek çok kelime vardır. Gamze-i cadu, cadu- fen, efsunkâr, gamze-i câdû-fen vb. Divan şiirinde sihir ve büyü daha çok sevgilinin vasıflarında ortaya çıkan şeyler olarak tasavvur edilir. Sevgili Harut ve Maru’ tan daha maharetli bir büyücüdür. Gözleri bakışları, işveleri, nazları saçları, gamzeleri aşığı büyüler. Özellikle gamze Harut ve Marut’un hapsedildiği Babil kuyusu gibidir. Bütün sihirler ve füsunlar sevgilinin vasıflarına toplanmış gibidir. Sevgili, cadılık ilminde Harut ve Marut’u saçının telleri ile kuyuda asabilecek kadar mahirdir. Sevgilinin kaşı saçı, hattı, kirpiği, gözü karadır. Kara ise kesrettir. Sevgilin gözü cadu dur ve cadılık ilmi bilir. İşveleri nazları aşığı büyüler ve öldürür. Kaşı, kirpiği gözü ile büyüleyip aşığı gamzesine gömer.
Safha bir lahzada Harutistan oldı yine
Turfa efsan okudu bu kalem- cadu – fen Nedim
Sana yine bir anda öyle bir hal oldu ki sanki sihirbaz bir büyü yaptı da sayfana Harutistanın sihirleri gelip kondu.
Cilve-i hüsnün firîb-i gamze-i câdû-fenin
Bâyezîdi Birhemen Cibrîli Hârût eylesin (Nâ’ilî, )
(Senin güzelliğinin cilvesi Bâyezîd’i Berhemen, sihirbaz gamzenin aldatıcılığı Cebrail’i Hârût eylesin.)
Merdüm-i dîdeme bilmem ne füsûn etti felek
Eşkimi kıldı füzûn giryemi hûn etti felek
Şîrler dahi pençe-i kahrımdan olurken lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebûn etti felek Yavuz Sultan Selim
Şöyle bî huş u harab eyledi efsane-i gam
Aklımıza başımıza gelmeue efsunlar ile Nefi
Güzel tasvir edersin hatt u hali dilberi amma
Fusun u fitneye geldikte ey Bihzad neylersin? Bahai
İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ
Babil Babil Kuyusu Harut ve Marut
Harut ve Marut Nedir Beyitlerde Hikaye ve Efsaneleri
Cadu Cadufen Cadu Kalem Sihirbaz Koğucu Fitneci Cadı
Hüdhüd Nedir İbibik ve Hz Süleyman’ın Ulağı
Mühr-ü Süleyman Nedir Hz Süleyman’ın Hatem Yüzüğü
Asaf Âsef Kimdir Hz Süleyman'ın Veziri
Badem Göz - Badem Muskası - Bağlama Nedir.
Hamail Hamayıl Nedir Muska ve Muskacılık
Hırz Nedir Şiirimizde Nefsi Koruma Muskası
Muska Nedir Amaçları Kullanımı Türleri Özellikleri
Nüsha Muska Yazmak İzinli Ocaklı Şerbetli Olmak
Sarığa Muska Gül Karanfil Çiçek Sokmak
KAYNAKÇA
[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/efsun
[2] https://www.luggat.com/efsun/1/1#:~:text=efsun%20%2F%20efs%C3%BBn
