Habeş ve Habeşi Köle Nedir
Habeş Habeşi Köle
Osmanlıca yazılışı; Habeş : حبش
Habeşistan Afrika kıtasında Yemen’in karşı kıyısında bulunan bir ülkedir. Habeş sözcüğü ise Habeşistan ülkesinde yaşayan insanları, Habeşistan halkını ifade eder. Habeşistan Afrika'nın doğusunda, Yemen'in karşı kıyısında bulunan bir ülkedir. Halkının çoğu Hıristiyan olduğu için Osmanlılar zamanında oradan çok köle getirilmiştir. Habeşi, ise Habeşistan’dan gelen, Habeşistan’a mensup anlamındadır.
Habeşliler, Araplara göre biraz daha siyahî renkte zencilere daha yakın gözüken bir halktır. Eski devrilerde Habeşistan köle tacirlerinin başlıca köle kaynaklarından birisi olmuş, köle tacirleri Habeşli çocukları kaçırarak, hadım ederek veya hadım etmeden başka ülkelere köle olarak satmışlardır.[1]
Kölelerin genellikle Habeşistan’dan getirilmiş olmaları, Habeşli kölelerin esmer oluşları nedeni ile kaçabilme şanslarının olmaması belki de daha dayanıklı ve itaatkâr olmaları, Habeşlilerin diğer ülkelere ve devletlere köle olarak kaçırılmalarına neden olmuştur.
Osmanlı sarayına siyahî köleler Mısır, Sudan ve Habeşistan’dan getirilmişlerdir. Saraya getirilen kölelerin büyük çoğunluğu Habeşli olduğundan Habeşi anlamı siyah tenli kölelerin genel bir adı olmuştur. Bir kısmı hadım edilerek saraya satılan bu köleler sarayda iyi bir eğitimden geçirilerek saray hizmetlerinde, harem de vb kullanılmışlardır. (Enemek Ceb Etmek Hadım İgdiş Tavaşi )
Habeşi sözcüğü esir bende köle manasına gelecek şekilde eski dilde köle manasına gelen Gulam sözcüğü ile eş anlamlı olarak da kullanılmıştır. Gulam veya Habeşi denilen kölelerin kulaklarına Halka Beğüş adı verilen iri ve yuvarlak halka şeklinde küpeler takılmış, bu halkalar ile köle oldukları belli edilmiştir. Kendilerini iyi yetiştiren bazı Habeşi, kara hadım köleler oldukça yüksek makamlara da ulaşabilmişler, bunlardan bazıları Saray Ağalığına kadar yükselmişlerdir. Statüleri yükselen kölelerin kulaklarındaki halk beğüşler de çıkarılmıştır.
Gulam-ı halka be- gûş – der-i şeh-i âşkız
Ne mihr-i şehr-ü ne derviş-i hankâhız biz Nazim
Osmanlı saraylarında bazı hadım ağalar oldukça önem kazanmış vezirlik payesine kadar dahi yüksele bilmişlerdir. Örneğin Hadım Ali Paşa ve Hadım Süleyman Paşa saray ağalıklarından vezirliğe kadar yükselmiş olan tavaşilerdir. [2]
Habeş sözcüğü Divân şiirinde Habeşistan ülkesini, halkını, hem de esir ve köle anlamını ifade eder. Habeş köle deri rengi kara olan köle demektir. Cellâtlar da Habeşî köleler arasından seçilmiş olduklarından, Habeşi sözcüğü cellât anlamını da çağrıştırmıştır.
Divan şiirinde Habeşi bu nedenlerle kara rengi, cellâdı, hadım edilmiş ağayı, gecenin rengini, sevgilinin kara renkli zülfünü, kara benlerini, kara gözlerini, aşığın canına kast edecek zalim bakışları, idam etmeye hazır cellât bakışları vb ifade eder.
Rum ülkesi yani Anadolu beyazlığı ferahlığı, aydınlığı temsil ederken, Habeş ülkesi ise karanlığı ve geceyi temsil eder. Rum sevgilinin yüzü iken benler, saçlar ve gözler kara oluşları, katletmeye meyilli oluşları ve renklerinden dolayı âşık için Habeş’tir.
Senin gibi gözü Hatâ, saçı Habeş, özü Huten
Belin gibi bir bel, yüzün gibi yüz görmedim Kadı Burhaneddin
Ruhsârına hatt-ı anber-efşân
Abd-i Habeşîdir adı reyhân Bâkî
Ol gamzelerle hâl ü hatuñ ey yüzi güneş
Âşûb-ı Türk ü şûr-ı Hoten fitne-i Habeş Nevizade Atai - Atayi-
Habeşî olmağ-ıla zülf-i siyâh-ı dilber
Ta‘miye kasdın edüp ismini sünbül kodılar BEYÂNÎ
Öykinimez fark-ı yâr üstinde müşkîn perçeme
Çıksa keyvân-ı Habeş eyvân-ı sîmîn üstine Hamdullah Hamdi
Habeş sultânı Rûmı itmege gâret akın salmış
Gelüp ser-çeşme-i la’linde ey dil kondı câsûsı BESNİLİ NEHCÎ DEDE
Habeş iḳl/miniŋ ḫāl-i siyāhıŋ pādişāhıdır
Mu˓anber kākülüŋ Fas mülketinde tūġ-ı şāh/dir Sünbülzade Vehbi
Kulak Delmek Kulağa Küpe Halka Begüş Mengüş
Enemek Ceb Etmek Hadım İgdiş Tavaşi
Halayık Nedir Kökeni Anlamları Odalık ve Kapatma
Kul Köle Nedir Şiirlerde Bende Köle Gulam
Korsan Gemi Esir Bende Köle Gulam
Caize Almak Nedim Hemdem ve Bende Olmak
Huddâm Nedir Hüddam İlmi Cinleri Köle Etme
Cariye Nedir İslam da ve Osmanlıda Cariyelik Olgusu ve Gelenekleri
Teserri Nedir Cariye Odalık Halayık İle Nikahlı Gibi Yaşamak
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/enemek-ceb-etmek-hadim-igdis-tavasi/100252
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/enemek-ceb-etmek-hadim-igdis-tavasi/100252
