Haldun Taner'in Zilli Zarife Oyunu ve Hakkında Bilgiler

OYUN HAKKINDA NE DEDİLER?

 “Taner, dilsel çelişkilerden güldürü üretir. Osmanlıca terkiplerle ‘frenk’ özentisi sözcükleri, ‘kibarlık’ taslayan zorlama deyişlerle ‘külhanbey’ ağızlarını, dildeki ‘incelik’le ‘kabasabalığı’ birbirine tokuştururken, bizi toplum içindeki duruşumuz ile dil kullanımımız arasındaki ilişkiyi düşünmeye yöneltir. Zilli Zarife’, sahnede bir yandan yazılırken, bir yandan da oynanan bir tiyatro metnidir.”[1]

OYUN HAKKINDA

Zilli Zarife, Haldun Taner’in 1966 yılında yazdığı ve il kez de 1966 yılında Gülriz Sururi – Engin Cezzar tiyatro topluluğu tarafından Bursa’da ve Devlet Tiyatrolarında oynanan bir oyunudur

Zilli Zarife, kabare türündeki oyunları ve modern anlayışla yazdığı öyküleri ün salmış olan Haldun Taner’in taşradaki bir genelevde yaşayan bir genelevi kadının hayatını anlatan toplumsal taşlama konulu bir eseridir.

Türk Edebiyatının en ünlü trajik komik oyun yazarı ustalarından birisi olan Haldun Taner’in yazmış olduğu kabare türünde bir oyundur. Zilli Zarife Kabare tiyatrosunun ülkemizdeki ilk örneği kabul edilen Vatan Kurtaran Şaban,  1965 oyunundan sonra yazılmış bir oyun olmaktadır. [2]

Bu oyun Haldun Taner’in oyun yazarı olarak oldukça dikkat çekmeye başladığı oyun yazarlığında usta olarak anılmaya başladığı olgunluk dönemlerinde yazılmış lakin konusu nedeni ile tepkiler görmesi nedeni ile dışlanmış rağbet görmemekten çok rağbet görmesine engel olunmuş bir oyunu olarak dikkatleri çekmiştir.

Yazıldığı tarihten sonra Devlet Tiyatroları tarafından ilk kez Bursa’da sahnelenen oyunda Gülriz Sururi’nin başrolünde oynamış, sahne dışında kanto gösterileri ile seyirci çekmeye çalışan bu oyun sahnelendikten sonra pek çok tepki almış,  oyun daha sonra da Haldun Taner’in unutulan oyunlarından birisi olarak kalmıştı.

Oyun 1966 yılında ilk kez sahnelendiğinde tiyatro binasının girişinde kanto gösterileri yapılmış, lakin ilkokul öğrencileri ile oyunu izlemeye gelen öğretmenler oyunun ikinci perdesinde öğrencileri ile oyunu terk etmeleri kamuoyunda büyük bir yankı bulmuş, oyun bu nedenle neredeyse yasaklanmıştı.

Gülriz Sururi – Engin Cezzar Topluluğunun[3] yaptığı bu ilk gösteriminden sonra birkaç kez daha sahnelenen oyun içerdiği ironi, topluma yönelttiği “ Acaba kim daha namuslu? ”  sorusu yüzünden pek de rağbet görmemiş oluyordu.

 “Bir genelev kadını mı daha namussuz yoksa onun yanına giren çıkanlar mı daha da namussuz ” çelişkisini ve ironisini ortaya koyan oyun, “ karşıtların çelişkisi “  denilen bir tersinleme  yöntemi ile güldüren, güldürürken düşündüren, bir namussuzun hayatından “ kim daha namuslu” sorgusunu uyandıran bir oyun olmaktadır.

Ortaoyunu, Karagöz ve Hacivat tiyatrsonun mantığını ve tekniğini epik tiyatronun unutulmaz temsilcisi Brecht tiyatrosunun yöntem ve özellikleri ile birleştirerek oyunlar yazan Haldun Taner’in bu oyunu “Geleneksel Türk Tiyatrosu ile Brecht tiyatrosunun özelliklerini buluşturduğu ‘göstermeci- epik’ biçemdeki “ [4] bir oyunudur.

Oyun ve öykülerinde edebiyat yapma gayesinden çok açık ve net anlaşılır ifade etmeye önem veren Haldun Taner bu oyundaki diyaloglarında da en sıradan kişinin anlayabileceği açıklıkta bir dil kullanmış, geleneksel tiyatrolarımızda da olduğu gibi oyunda rol alan karakterleri kendi muhitlerindeki ağız ve aksan özellikleri ile konuşturmuş, vermek istediği mesajları da tersinden anlatmıştır.

 Haldun Taner’in oyunlarında eleştiryel bir topmsulsal gerçekçilik ile hem güldüren, güldürürken hicveden, hiciv ve taşlamalarını da sosyal bir fayda için yapan,  hicivlerindeki mesajları da tersinden yapan  bir yaklaşım  bulunur. Haldun Taner’in bu yöntemi “epik-göstermeci”  kabare tiyatrosu özelliği olarak adlandırılmıştır.  Haldun Taner’in bu oyun stilini oluştururken  bir yandan geleneksel seyirlik oyunlarımızın özelliklerinden yararlanmış diğer yandan da “Brecht'in epik tiyatro anlayışından”  [5] esinlenerek bu oyun tarzını geliştirmiştir.

Haldun Taner “Türk “epik” tiyatro biçimini belirlerken, hem Brecht'in bireşiminden yararlanmış, hem de Türk seyircisinin çok yakından bildiği bir kaynağa, geleneksel tiyatromuzun verilerine yönelmiştir.”[6]

Haldun Taner’in bu oyununda “ Kim daha namusludur? Veya “ Kim daha namussuzdur?”  sorularının öne çıktığı görülür.

Oyunda namussuzluğun simgesi olarak görülen genelev kadını Zilli Zarife’nin ve diğer genelev kadınlarının namussuzluğu para, makam, mevki sahibi saygın kişilerin namussuzluğu karşısında bir hiç haline gelir.  Fahişe Zilli Zarife, önemli zatların namussuzluklarını ortaya çıkaran bir turnusol kâğıdı gibi bir işlevi görürken Zilli Zarife aklanıp, işte o tip  zatlar pislenmiştir.  Oyun bir takım trajik komik ve ironi dolu olaylar süresince  “düzeni bozuk dünyaya …toplumun ahlâk, namus gibi kavramlara uyguladığı çifte standarta” dikkati çekmektedir.

Oyun, namussuz gözükenlerin namuslu, namuslu gözükenlerin ise gerçek namussuz oldukları vurgusu ile kapanır.

SİTEMİZDE İLGLİ LİNKLER İLGİLİ YAZILAR TIKLATIP AÇABİLİRSİNİZ

Öyküleri

·         Yaşasın Demokrasi (1948)

·         Şişhane’ye Yağmur Yağıyord (1950)

·         Tuş  (1951)

·          Ay Işığında Çalışkur (1954)

·         Sancho’nun Sabah Yürüyüşü  (1964)

·         Konçinalar  (1967)

·         Kızıl Saçlı Amazon  (1970)

·         Yalıda Sabah  (1979)

·         Şeytan Tüyü (1980),

·         Bir Kavak ve İnsanlar

Tiyatro oyunları

·         Eşeğin Gölgesi

·         Günün Adamıti (1957)

·         Keşanlı Ali Destanı (1964)

·         Fazilet Eczanesi  (1960

·         Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım (1964)

·         Zilli Zarife (196

·          Haldun Taner Vatan Kurtaran Şaban (1967)

·          Sersem Kocanın Kurnaz Karısı (1969)

·         Astronot Niyazi  (1970)

KAYNAKÇA 

[1] Ayşegül Yüksel,  Haldun Taner Yüz Yaşında , Cumhuriyet Gazetesi, Yayınlanma tarihi: 16 Mart 2015 Pazartesi,

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/haldun-taner-vatan-kurtaran-saban-hakkinda-ve/111798

[3] İSMAİL KAVRAKOĞLU, HALDUN TANER’İN KEŞANLI ALİ DESTANI ADLI ESERİNDEKİ İZMARİT NURİ KARAKTERİNİN STANİSLAVSKİ YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ, BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ,Yüksek Lisans Tezi İSTANBUL, 2011,s.3

[4] Ayşegül Yüksel,  Haldun Taner Yüz Yaşında , Cumhuriyuet Gazetesi, Yayınlanma tarihi: 16 Mart 2015 Pazartesi,

[5] İSMAİL KAVRAKOĞLU, HALDUN TANER’İN KEŞANLI ALİ DESTANI ADLI ESERİNDEKİ İZMARİT NURİ KARAKTERİNİN STANİSLAVSKİ YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ, BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ,Yüksek Lisans Tezi İSTANBUL, 2011,s.3

[6] İSMAİL KAVRAKOĞLU, HALDUN TANER’İN KEŞANLI ALİ DESTANI ADLI ESERİNDEKİ İZMARİT NURİ KARAKTERİNİN STANİSLAVSKİ YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ, BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ,Yüksek Lisans Tezi İSTANBUL, 2011,s.3