Kızılbaş – Sürhser- Rafizî

Osmanlıca yazılışı:  kızılbaş - قیزیل‌باش

Osmanlıca yazılışı:  سرخسر – Sürhser ,

Sürhse sözcüğünün Türkçe karşılığı kızılbaş kelimesidir.  “Sürhser” kelimesinin ise sözlüklerdeki anlamları: “Şii. Safevî askeri. İranlı.  Aşırı bir Şii zümresi”  şekillerindedir.

Kızıılbaş veya Sürhser, Yavuz Sultan Selim  ’un en büyük rakibi  Şah İsmail  taraftarı rafizîlere Hz. Ebubekir ile Hz. Ömer’in halifeliğini, kabul etmeyen, halifeliğin hatta Peygamberliğin Hz Ali’ye ait olması gerektiğini savunan  Şii zümrelere verilen addır. ( bkz.  ŞAH İSMAİL İLE GÜLİZAR HİKAYESİ HAKKINDA BİLGİLER VE ÖZETİ-  Şah İsmail -Hatai Dehname ve Nasihatnamesi )

Rafizî kelimesi Arapça rafaza: “  terk etmek ayrılan, bırakan kimse" anlamlarındaki kelime kökünden gelir.  “Hazreti Ali'nin evlatlarından birisini halife seçip onun asker olmak “ anlamında da kullanılmış ama daha sonra aşırı radikal şiir gruplarını da ifade eden bir tabir de olmuştur. Rafizi sözcüğü önceleri ehlisünnetin Şiileri tanımlamak için kullandığı bir terim ve sadece Şiirleri ifade eden bir sözcük iken zamanla  İslamiyet’ten uzaklaşmış kesimleri de ifade edecek manalara doğru genişlemiştir.

Kızılbaş teriminin temel kaynağı Safeviye Tarikatından Şeyh Cüneyd' in oğlu ve ünlü Safevi hükümdarı Şah İsmal’in babası Şah Haydar’ın tasarladığı (  Bu taç beyaz bir tülbent üzerine sarılan, sürahi biçiminde, yukarı doğru gittikçe sivrilen, on iki dilimli, kırmızı renkli bir tülbenttir.) [1] ( BKZ  Şah İsmail Hatai Edebi Kişiliği ve Divanı )

 On iki dilimli kırmızı sarık ile (Haydari taç veya tac-ı Haydar )  Şah İsmail’in askerlerine kırmızı renkli börkler taktırmış olmasından gelir. Fakat daha sonra bu kelimenin anlam alanı çok genişlemiş, Kızılbaş kelimesi:  Alevi- Şii, Allah’ın Hz Ali’nin vücudunda tecelli ettiğine inanan zümreleri de ifade edecek şekil de, Şiileri aşağılamak amaçlı hatta  "dinsiz" anlamına gelecek şekillerde de kullanılmaya başlanmıştır.

“Rafizilik, İmamiyye'nin başka bir adıdır. Zira O, Rafiziliği Zeydiler ve Gulat fırkalarıyla birlikte Şia'nın üç fırkasından birisi olarak göstermektedir”

Kızılbaşlar tarihte ve edebiyatta "sürhser" olarak anılır. “Erdebilli Şeyh Cüneyd'in oğlu Haydar, başına on iki dilimli tac giyip kızıl sarık sararak mürîdlerine de aynı şeyi yaptırmış, Hz. Ali’yi tanrı kabul ederek Allah-Muhammed-Ali’yi bir olarak kabul etmiştir.  Çünkü onlara göre Allah,  Hz Muhammed ve Hz  Ali kılığında gözükmüştür. “ [2]

Safevilerle haberleştiğini ve anlaştığını zannettiği için en sevdiği oğlu Şehzade Mustafa’yı katleden Kanuni’ye hitaben yazılan Sami Efendi’nin Şahzade Mustafa Mersiyesi ( Tam Metin )’sinde  Sürhser kelimesi  şu şekilde geçer.

İntikamın alayım dimiş iken Sürhser'im,
Kasd idüb canına kıydın nerevadır püserin (oğlun).

Bu değil idi garaz kalsa cihanda eserin,
Tacü tahtın kime kaalır kime bu mülk üyerin?     Sami Efendi Mersiyesinden

Karamı etdi kızılbaştn gözüne âlemi
Al-i Osman sebzezârının o verd-i afimeri    Yahyâ Bey

Gül leşkeri çekdi sahrâ-yı çemende lâleye
Rûm şahıdır ki azın kıldı kızılbaş üstüne.     Hayreti

Tirler her sinede yer etdi kaygular gibi

Nîzeler dil dilmede sihr etdi câdûlar gibi

Sürhserler deşt-i Çin'e kaçdı âhular gibi

Hamdü-li'llah aldı şâh-ı Rûm hâkan illerin   Aşki

 

İLGİLİ LİNKLER 

Gazavat- ı Ali Ahtem Destanı

• Gazavat- ı Ali Merhur Şahın Müslüman Olması Destanı
• Gazavat-ı Ali Der Memleket-i Sind Hakkında ve Özeti
• Gazavatı Bahri Umman ve Sandık Destanı ve Özeti
• Gazavatı Bahri Umman ve Sandık ile Hatırlattığı Mitolojik Öğeler
• Gaza ve Gazavataname
• HZ ALİ CENKNAMELERİ
• Kirdeci Alî Kesik Baş Destanı
• Maktel-i Hüseyin ve Kerbala Destanı ( 14. yy)

 

KAYNAKÇA

• [1] Betül KURŞUN, ALEVİLİK VE ŞAH HAYDAR, https://www.habername.com/yazi-betul-kursun-sevmez-alevilik-ve-sah-haydar-7793.htm
• [2] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s. 288