Sadri Ertem, 

 

(d. 1898/9? / ö. 13 Kasım 1943) Roman ve hikâye yazarı, gazeteci, milletvekili.

 

Sadri Ethem’in adı kaynaklarda i Sadri E. Ertem, Sadri Etem (Ethem), Sadri Ethem Ertem, Sadri Ertem gibi farklı şekillerde yazılmıştır. Ancak yazarın asıl isminin Sadreddin olduğu, nüfus defterine ise Hayreddin yazıldığı bilinmektedir. Yazarın doğum tarihi de farklı tarihler olarak belirtilmiştir. Yazar soyadı kanunundan önce Sadri Etem (Ethem),  daha sonra ise Sadri Ertem adını kullanmıştır. Yazarın babası ise Konya Ermenek’te Askerlik Şube Başkanı iken vefat eden Binbaşı İbrahim Ethem Bey, annesi ise soyu Kanuni’nin veziri Kara Ahmet Paşa’ya kadar dayanan Nadire Hanım’dır. Sadri Ethem’in adı İhsan Ethem olan bir de kız kardeşi vardır.

 

Babasının subay oluşu nedeniyle çocukluk yıllarını ve eğitim hayatını Anadolu ve Rumeli'nin çeşitli kentlerinde geçiren Sadri Ertem, ilk mektebe Ermenek’teki Mekteb-i İbtidaiye’de başlamıştır. [1] Babasının ölümü üzerine İstanbul’a gelmiş ve tahsiline Üsküdar’daki Ravza-i Terakki’de devam eder. Üsküdar Askeri Rüştiyesi’nin ardından Topkapı Askeri Rüştiyesine devam eden yazar, Üsküdar Sultanisinden de 1914 yılında mezun olur. Yeksek öğrenimini ise Darülfünun Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü 1920 yılında bitirerek yapmış olur.

 

İlk yazıları henüz 17 yaşındayken dönemin önde gelen gazetelerinden “Tercüman-ı Hakikat”te yayınlanmıştır. Okul yıllarında iken edebiyat dünyasına adım atan yazarın ilk öyküsü Darülfünunda öğrenci iken 1917′de “Genç Yolcular” ’da çıkmıştır.  Darülfünunda öğrenci iken basın hayatına girmiş Tanin ve Tercüman’ı Hakikat gazetelerinde çalışmış gazetecilik konusunda bir tecrübe edinmiştir. Üniversite öğrencisi olduğu yıllarda Tanin gazetesinde çalışmış olması onun için mühim bir tecrübe olacaktır. Okulu bitirdikten sonra askerliğini yedek subay olarak yapar. Askerlik sonrasında Milli Mücadeleye katılmak için Ankara’ya gider.  2 Kasım 1920’de Leyli Ankara Sultanisinde edebiyat ve felsefe öğretmeni olarak atanır. Daha sonra Ankara Nehari Sultanisi’nde 1921 görev yapmaya başlar.

 

Milli Mücadele yıllarında Ankara da iken Hâkimiyeti Milliye ve Yeni gün gazetelerinde yazıları çıkmaya başlamış, adı geçen bu gazetelerin yazı işleri müdürlüğü yapmıştır. [2]Cumhuriyetin ilanından sonra Son Telgraf gazetesinde başyazarlığa başlar. [3]  Ankara’da 'Hâkimiyet-i Milliye' ve 'Yeni Gün' gazetelerinde yazı işleri müdürlüğü, 'Son Telgraf' gazetesinde ise başyazarlık yaparken  [4] bir yandan da öğretmenlik yapmış, diğer yandan da Ankara Daru’l-Muallimin Hukuk ve İktisat Muallimliği de yapmıştır.

 

Cumhuriyet’in ilanından sonra İstanbul Kuleli Askeri Lisesi’nde öğretmen olarak görev yapmaya başlar. (1924),  Son Telgraf Gazetesinde yazarlık yaparken 1925’te takrir-i sükûn kanunlarına aykırı davrandığı iktidara muhalefet ettiği gerekçesi ile Son Telgraf Gazetesi kapatılmış, kendisi de İstiklal Mahkemesine verilmiştir. Son Telgraf gazetesindeki muhalif tutumu halkı isyana teşvik etmek suçu ile yargılanmasına neden olmuş,  fakat üç ay tutuklu kaldıktan sonra beraat etmiştir.  Fakat bu olay ona önemli bir ders olmuş, bir daha siyasi olaylara karışmamış, tabiri caiz ise “ Etliye sütlüye karışmayan “ bir yazar olmaya dikkat etmiştir. Hatta Vakit gazetesinde hükümet politikasını savunan yazılar yazmaya başlar.  Nitekim “ ÇIKRIKLAR DURUNCA”, “Düşkünler” ve “Yol Arkadaşları” romanları ve diğer bazı yazıları kitap haline gelmeden önce Vakit gazetesinde tefrika edilmiştir.

İstanbul’a taşındıktan sonra İstanbul'da çeşitli okullarda felsefe hocalığı yapmaya başlar Kuleli Askeri Lisesi Musahabatı Ahlakiyye ve İçtimaiyatı, İstanbul İmam Hatip Mektebi Ruhiyat ve Ahlak, Edebiyat ve Kitabet, Kadıköy Kız Orta Mektebi Tarih ve Coğrafya, Gaziosmanpaşa Orta Mektebi Tarih ve Coğrafya, Kadıköy Lisesi Tarih ve Gazi Terbiye Enstitüsü Felsefe ve İçtimâiyyat Muallimlikleri gibi görevlerde bulunur.  [5]  Öğretmenliğin yanı sıra Vekâleti Matbuat Umum Müdürlüğü Müşavirliği yapmış daha sonra gazetecilik üzerinde tekrar yoğunlaşmaya başlamıştır. Tercüman-ı Hakikat ve Tanin, Varlık, Resimli Gazete, Son Dakika, Vakit gibi dergi ve gazetelerde yazıları çıkmıştır. [6]

 

Toplumsal konuları ele alan yazar, eserlerinde sanayileşmenin yol açtığı sosyal değişimleri irdelemiş, işçilerin hayatlarını, geleneksel el sanatlarının çöküşü ile işsszi ve gelirsiz kalan insanların meselelerini, zor durumda kalan küçük üreticilerin hayatlarını el alan yazılar ve romanlar yazmıştır. Küçük üreticinin zor duruma düşmesini anlattığı "Bacayı İndir Bacayı Kaldır" adlı kitabı yazarın edebiyata bakışının da yansımasıdır. “Eleştirel gerçekçilik akımının önde gelen yazarları arasında yerini alan Sadri Ertem, yazılarında edebiyatın çeşitli sorunlarını maddeci felsefenin etkisinde ve eleştirel gerçekçi bir sanat anlayışı doğrultusunda kuramsallaştırmaya yönelmiştir.”

 

1927 yılından ölünceye kadar pek çok dergi ve gazetede hikâyeleri, incelemeleri yayınlanmış olan yaar Matbuat Umum Müdürlüğünde Memleket İşleri Müşaviri iken 1939 yılında Kütahya milletvekili seçilerek parlamentoya girmiştir. [7]

 

Ertem'in eserlerinden bazıları Rusça, Fransızca, Almanca, İngilizce, Yunanca, Çince ve Arapçaya çevrilmiştir. 12 Kasım 1943'te Ankara'da geçirdiği kalp krizi sonucu ölen yazarın [8]kabri Ankara Cebeci Mezarlığı’nda 12. adadadır.[9]

 

EDEBİ KİŞİLİĞİ ÖYKÜ  VE ROMANCILIĞI

 

Edebiyat dünyasına 1917 ve 1919 yılları arasında Tanin ve Tercüman’ı Hakikat gazetelerinde çalışırken başlamış ilk yazıları da bu gazetelerde çıkmıştır.  Edebiyat hayatına gazeteci olarak başlayan Sadri Ertem’in yazıları: Tercüman-ı Hakikat, İkdam, Tanin, Vakit, Yeni Gün, Haber, Öğüt, Hâkimiyet-i Milliye, Resimli Gazete, Son Telgraf, Halk, Tan, Son Dakika; dergiler arasında Servet-i Fünun, Ümid, Genç Yolcular, Resimli Ay, Hayat, Güneş, Varlık, Yedigün, Ayda Bir, Gündüz, Kalem, Ses, Yeni Ses, Yeditepe ve Çocuk Yuvası gibi gazete ve dergilerde çıkmıştır.  ( DR. MÜBERRA BAĞCI, agy)

 

Edebiyata 1928’den sonra tam olarak yönelmiş, adını kamuoyuna Çıkrıklar Durunca adlı roman ile duyurmuştur. Yazar, bu romanı ile o yıllarda önemli olan bir konuya temas ederek sosyal bir sorunu ele alır.  Bu romanda Avrupa'dan ucuz malların gelişi ve endüstride başlayan gelişme nedeniyle çıkrıkların, dokuma tezgâhlarının durmasının yarattığı işsizlik sonucu köyden kente başlayan göçü ele almıştır. Bir Varmış Bir Yokmuş, Düşkünler, Yol Arkadaşları' nda ise Tanzimat döneminde kendini gösteren, toplumumuzdaki sarsıntıların başlangıcına inilir.

 

Sadri Ertem üslup kaygısı taşımayan daha çok konuya önem veren bu bakımdan da gazeteciliği romancılığından ağır basan bir yazardır. Sosyalist bir anlayışa sahip olan yazar, eşitsizlik, adaletsizlik, sınıf çatışmaları, küçük üreticilerin dramları, kapitalizmin acımasızlığı, yabancı sermayenin zararları gibi temaları öne çıkaran bir düşünce ile yazmıştır. Konuları değerlendirirken de gazetecilikten gelen tutumu ile şematik bilgilerden yararlanmaya özen göstermektedir.

 

I.Dünya savaşı kuşağının hareketli kalemlerinden biri olan Sadri Ertem’in en önemli eserleri(1931-1943) yılları arasında yayınlanır. Gazetecilikten gelen alışkanlıklarını öykü ve romanlarına da yansıtan bir yazar olarak dikkat çeker. Hikâye ve romanları kuruluş, anlatım ve teknik yönlerden zayıf kalmıştır.  Buna rağmen eserlerinde irdeleyici ve eleştirici bir tutum sergilemiş pek çok sosyal sorunu orta yere sermeyi başarmıştır.  Ele aldığı konularda gerçekçi bir tutum sergilemeyi başarmış konulara bir gazeteci bakış açısıyla yaklaşmıştır.

En önemli eseri kabul edilen ve üzerinde en çok durulan ilk romanı ÇIKRIKLAR DURUNCA , 23 Şubat 1929-10 Haziran 1929 tarihleri arasında Vakit’te tefrika edilir. Bir yıl sonra, 1930’da da, kitap olarak basılır.[10]

 

Tenkitçi tutumunu  romanlarında da sürdüren yazar çağının ve ülkesinin sorunları ile ilgili bir kalem olmuştur. Roman ve hikâyelerinde Osmanlı’nın iç ve dış politikaları merkezî yönetimin Anadolu’ya bakışa açısındaki tezatları, yönetici ve memurların yönetim ve insan anlayışı ile merkezî idarenin yokluğundan doğan otorite boşluğunu vurgulamıştır. Roman ve öykülerinde yabancı sermaye karşıtlığını ortaya koymuş, eserlerinde inkılaplara uyum, ezen ve ezilen çatışması, köy hayatı ve köylülerin ekonomik sorunları, sanayileşme, dini duyguların sömürülmesi gibi konuları ağırlıklı olarak işlemiştir.

 

Sadri Ethem, “ÇIKRIKLAR DURUNCA ” adlı romanı Anadolu köylüsünün üzerindeki eşraf baskısını Anadolu’daki bir Alevi dergâhından hareketle işleyen tezli bir romanıdır. "Çıkrıklar Durunca” ’da, ucuz Avrupa kumaşı nedeniyle el dokumacılığı yapamayan 19. yüzyılın ikinci yarısında, Kastamonu-Bolu yöresinde bir Alevi köyü olan Adaköy halkının, Hz. Ali dergâhı etrafında hükümete isyanı ele alınmıştır. Diğer taraftan eser, Atatürk Dönemi’nde yazılmış bir roman olarak, Osmanlı’nın ekonomi politikalarını da eleştirmektedir. Bahsi geçen eleştirel tutum bağlamında, Batı’ya tanınan kapitülasyonlar nedeniyle fabrika üretimi malların Osmanlı iç pazarını ele geçirmesi ve bunun sonucunda alt yapı-üst yapı ilişkilerinin derinden sarsılması, “Çıkrıklar Durunca” ’da merkezi idare-eşraf-köylü sarmalında ele alınır." [11]

 

Sadri Ertem daha ziyade öyküleri ile dikkat çeken bir yazardır. 1933’te yayımlanan” Silindir Şapka Giyen Köylü’” de on dokuz, ikinci hikâye kitabı olan “Bacayı İndir Bacayı Kaldır “ adli kitabında ise da on altı hikâyesi yer alır. Bu ve diğer öykü kitaplarındaki hikâyelerinde de tıpkı Çıkrıklar Durunca adlı romanındaki gibi yabancı sermeyenin yerli ekonomiye ve el sanatlarına verdiği zararlar konusuna daha çok ağırlık vermiştir.  Öykülerinde daha ziyade konu ve ana fikri ortaya koymaya odaklı bir tutum sergilemiş, üsluba çok önem vermemiştir. Öykü ve romanlarında mekân tasvirlerine, karakter analizlerine pek dikkat etmemiştir.

 

Köy yaşantısını değişik bir gözle getiren hikâyelerinde aynı zamanda işçi-işveren çelişkilerini işleyen konulara yer vermesi, yaşadığı dönem ve koşullar göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Sadri Ertem, gazetecilik mesleği gereği belgesel yönü ağır basan bir öykücü ve romancıdır.  Bu nedenle eserlerinde konuyu ortaya koymaya önem vermiş estetik yönden özentili olmaya dikkat etmemiştir. Eserleri Almanca, Fransızca, Arapça,  Rusça, İngilizce ve Çinceye de çevrilmiştir.

 

Yol Arkadaşları adlı Romanı Sacit’in arkadaşının şahsında yazarın otobiyografisini kaleme aldığı bir eseridir. "Çünkü yazarın ve Sacit’in arkadaşının hayatı birbiriyle örtüşmektedir. Her ikisi, de Üsküdar’da Askeri Rüştiyede okumuş ve gazetecilikle uğraşmışlardır. Dolayısıyla yazarın sanatını hayatı belirlemiştir."

 

Konularını toplumsal sorunlardan alan; işçilerin yaşamlarını, işçilerin sömürülmesini, kapitalist sistemin rekabetçi döneminin üretim ilişkilerini, bunun sonucunda küçük üreticinin zor duruma düşmesini anlattığı “Bacayı İndir Bacayı Kaldır” adlı kitabı yazarın edebiyata ve konu tercihlerine olan bakışının da yansımasıdır. Eleştirel gerçekçilik akımının önde gelen yazarları arasında yerini alan Sadri Ertem, yazılarında edebiyatın çeşitli sorunlarını materyalist felsefenin etkisinde ve eleştirel gerçekçi bir sanat anlayışı doğrultusunda ele almıştır.

 

Konularını toplumsal sorunlardan çıkardığı, gözlemden çok kuramsal bilgilere dayanan ve bir tez çevresinde gelişen yapıtlarıyla gerçekçi Türk edebiyatının ilk temsilcilerinden sayılır.

Eserleri

Öykü

• Silindir Şapka Giyen Köylü (1933)
• Bacayı İndir Bacayı Kaldır (1933)
• Korku (1934)
• Bay Virgül (1935)
• Bir Şehrin Ruhu (1938)

Roman

• Çıkrıklar Durunca (1931)
• Bir Varmış Bir Yokmuş (1933)
• Düşkünler (1935)
• Yol Arkadaşları (1945)

Anı- Gezi

• Sovyet Rusya Hatıralarım (1932).

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

• Emine Işınsu Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Nezihe Meriç Hayatı Edebi Yönü Eserleri
• Yusuf Atılgan Hayatı ve Şiirleri
• Mehmet Seyda Hayatı ve Şiirleri
• Bekir Büyükarkın Hayatı ve Romancılığı
• Turhan Tan Hayatı ve Romancılığı
• Enver Behnan Şapolyo Hayatı ve Eserleri
• Aziz Nesin Hayatı Mizahi Yönleri ve Eserleri
• Attilla İlhan'ın Romancılık Anlayışı
• Oktay Akbal Hayatı Roman ve Öykücülüğü
• Tarık Buğra Hayatı Romancılığı ve Öykücülüğü
• Tarık Dursun K. Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Necati Cumalı Hayatı ve Romancılığı
• Orhan Hançerlioğlu Hayatı ve Eserleri
• lhan Tarus Hayatı ve Romancılığı
• Talip Apaydın'ın Hayatı Edebi Kişiliği ve Romancılığı
• Kemal Tahir Hayatı ve Romancılığı

KAYNAKÇA

 

[1] Parlak, Mustafa (1995). “Sadri Ertem Üzerine Monografik Bir Araştırma”. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

[2] https://yazarmezar.com/mezar-sayfa-435.html

[3] DR. MÜBERRA BAĞCI, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ertem-sad

[4] CUMHURİYET İLK DÖNEM ROMANCILARI ( 1923-1940 ), https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=33445

[5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Sadri_Ertem

[6] Parlak, Mustafa (1995). “Sadri Ertem Üzerine Monografik Bir Araştırma”. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

[7] TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 31 Ekim 2012. Erişim tarihi: 29 Kasım 2013.

[8] CUMHURİYET İLK DÖNEM ROMANCILARI ( 1923-1940 ), https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=33445

[9] https://yazarmezar.com/mezar-sayfa-435.html/ Parlak, Mustafa (1995). “Sadri Ertem Üzerine Monografik Bir Araştırma”. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

[10] Dr. Canan SEVİNÇ, ÇIKRIKLAR DURUNCA’DA ALEVİLİK VE HZ. ALİ MOTİFİ, shf ,355hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler

[11] Dr. Canan SEVİNÇ, ÇIKRIKLAR DURUNCA’DA ALEVİLİK VE HZ. ALİ MOTİFİ, shf ,355hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler

 

Edebiyat, Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
 
  BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com