Tamaşvarlı Gazi Aşık Hasan Hayatı

Tamaşvarlı Gazi Aşık Hasan
 

Pek çok diğer halk ozanı gibi hayatı hakkında doğru düzenli bir bilgimiz olmayan saz şairlerindedir. Âşık Hasan'ın doğum ve ölüm yılları ile yaşamının ayrıntıları hakkında elimizde pek bir bilgi bulunmamaktadır.  

Tamaşvarlı Gazi Âşık Hasan’ın hayatına dair ulaşılan bilgiler şiirlerinde söz ettiği savaşlardan ortaya çıkarılabilmekte doğum ve ölüm tarihleri bilinmese de hayatına, mesleğine ve gidip geldiği yerlere dair ipuçları bulunmaktadır. Onun Hakkında en önemli araştırmayı Tahir Kutsi Makal yapmıştır. Buna rağmen Makal'ın çalışmasına göz attığımız zaman Makal'ın Tamaşvarlı Hasan ile bir başka Bektaşi şairi Hasan Dede karıştırıp  karıştırmadığı bariz bir şekilde açıklanamamıştır. Çok sayıda Hasan adlı şairimizin olabileceği pek tabidir. Edebiyatımızda 17. 18. veya daha sonraki yıllarda yetişmiş olan Hasan Dede, Gazi Hasan, Âşık Hasan, Kul Hasan gibi saz şairlerinin olduğunu ve olabileceğini akıldan çıkarmamak gerekir.  Bu bakımdan Tamaşvarlı Hasan isminden yola çıkarak, Karamanlı, Kırıkkaleli Hasanları ayrı yarı tutmak daha mantıklı olacaktır.  Tüm bunları göz önüne aldığımızda Tamaşvarlı Hasan'ın Tamaşvarlı olduğunu kabul etmemiz gerekecektir.

Tahir Kutsi Makal’a göre Âşık Hasan, “Karaman’da medrese tahsilini tamamlamış, orduya katılarak Rumeli’nde birçok savaşta bulunmuştur.” [1]Tahir Kutsi Makal’a göre de Âşık Hasan’ın mezarı Temeşvar’da değil Kırıkkale’dedir.  Tahir Kutsi Makal’ın  görüşleri Temeşvar’daki mezar kayıtlarında böyle bir ad ile mezarın olmadığını ama Kırıkkale’de ise Hasan Dede köyü ve Mezarının bulunduğu bulgusu üzerinde kurulmuştur. Fakat Tahir Kutsi Makal’ın sözü ettiği Hasan Dede ile Tamaşvarlı Hasan’ın aynı Bektaşi şairi olup olmadığına dair belirli bir kanıt da yoktur. Tahir Kutsi Makal bir başka Hasan Dede ile Tamaşvarlı Gazi Hasan’ın karıştırıyor veya ikisini aynı şair olarak görüyor olması kuvvetle muhtemeldir.

Buna rağmen Tahir Kutsi Makal’ın görüşlerini es geçmemek adına buraya almayı uygun görüyoruz. “Türk Halk Edebiyatının önde gelen isimlerinden biridir. Bektaşilerin en çok sevdiği ozanların başında yer alır. Hasan Dede, XVII. Yüzyılda yaşamıştır. Karaman’da medrese tahsilini tamamlamış, orduya katılarak Rumeli’nde birçok savaşta bulunmuştur. Sazı ve sözü ile dinsel telkinleri ile ordu mensuplarına moral vermiştir. Tameşvar’ın terki (1683) , Budin’in düşmesi (1686) , Belgrad’ın kaybı (1688) gibi ikinci Viyana bozgunundan sonraki olaylar üzerine deyişleri, ağıtları vardır. 1695’de Padişah II Mustafa, esasen eserlerini beğenmiş, kendisi de şair olan Padişah, Hasan Dede’yi bol maaşla emekli etmiştir.

İstanbul’da kalması istenmişse de o Anadolu’yu tercih ederek bugün, kendi adını alan Hasandede köyüne yerleşmiştir. Kırıkkale iline 10 kilometre uzaklıktaki Süleymanlı (sonra Çukurcak, sonra Hasandede) köyüne dervişler ile yerleşen Hasan Dede, burada bağ dikerek, bostan ekerek geçinmiştir. İyi ve büyük karpuz yetiştirdiği için “Karpuzu büyük” sıfatıyla anılmıştır.” [2]

Kanımıza göre Tamaşvar veya Tımaşvar Gazi Hasan'ın doğduğu veya yaşadığı yer olması kuvvetle muhtemeldir. Soyadının olmadığı zamanlarda Şair yazar veya ozanlaların baba adları, sülale adları veya doğum yerleri ile adlandırıldıkları bu adların o zamanlarda bir çeşit soyadı olarak kabul edildiği göz önünde bulundurulursa Gazi Hasan'ın Tamaşvarlı olduğu kanısına varıyoruz. Elbette ki o zamanlarda, öncesinde veya sonrasında Hasan adlı pek çok şairin daha başka yerlerde veya zamanlarda yaşamış olduklarını da belirtmek gerekecektir.

Tamaşvar bu günkü Romanya'nın sınırları içinde kalan Tuna'nın kollarından Tisse ırmağı kıyısında bir kasabadır. Temeşvar’da doğmuş olan Gazi Âşık Hasan, İkinci Viyana Kuşatmasından sonra Tamaşvar'ın bırakılmasını, Uyvar, Eğri, Estergon kalelerinin elden çıkarılmasını, 1686'da Budin'in 1688'de de Belgrad'ın elden gitmesini, bugün bile etkisinde kalına bilinecek bir acı dille şiirlerinde dile getirmektedir. Tüm bu olaylara bakarak Gazi Hasan’ın ordu mensubu bir saz şairi olduğu ve bu mücadelelere katıldığını kabul etmek gerekir. 

Kimi şehit oldu kimi giriftar 
Kâfirin elinden inler zar ü zar
Estergon'la Budin Eğre'yle Uyvar
Ele girmez Şahım yorulmayınca

Cönklerde yazılı olan şiirlerinde dile getirdiği olaylardan Gazi Hasan’ın adından anlaşılacağı gibi savaşlarda yaralandığı, sınır boylarında savaşmış bir ordu şairi olduğu ortaya çıkar.  İkinci Viyana Kuşatmasına katıldığı (1683), Budin’in (1686) ve Belgrad’ın düşmesi (1688) olaylarına şahit olduğu, Uyvar, Eğri, Estergon’un yitirilmesi esnalarında ordu içerisinde bulunduğu şiirlerindeki kırgın ve biraz da başkaldırıcı deyişlerinden ortaya çıkmaktadır.

Ne çeker kulların serhat ilinde
Bilinmez hünkârım görülmeyince
Bunca memleketin kâfir elinde
Kaldı inanmadın ayrılmayınca

Aşık Gazi Hasan’ın 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra ordudan ayrılıp, Tamaşvar yakınlarında çiftçilikle geçindiğini belirleyen kayıtlar ve görüşler bulunmaktadır. Kimi kaynaklara göre 1695'te Lugas Kalesi düşünce, Padişah 2. Mustafa'nın önünde saz çalıp şiir söyleyen Tamaşvarlı Gazi Âşık Hasan'ı padişah "Gönüllüyan-ı Yemin" ocağından kırk Akçelik emekli maaşıyla emekli etmiş, Gazi Hasan ‘da Tamaşvar yakınlarında bir köye yerleşerek hayatının geri kalan kısmını orada geçirmiştir.[3]

Tahir Kutsi Makal’a göre İstanbul’da kalması istenmişse de o Anadolu’yu tercih ederek bugün, kendi adını alan Hasandede köyüne yerleşmiştir. Kırıkkale iline 10 kilometre uzaklıktaki Süleymanlı (sonra Çukurcak, sonra Hasandede) köyüne dervişler ile yerleşen Hasan Dede, burada bağ dikerek, bostan ekerek geçinmiştir. İyi ve büyük karpuz yetiştirdiği için “Karpuzu büyük” sıfatıyla anılmıştır.

Cönklerde adının geçtiği şiirlerinin bir bölümü. Hasan Dede, Kul Hasan, Sefil Hasan gibi Bektaşi şairlerinin ürünleriyle karıştırılmıştır. Bilindiği gibi Yeniçerilerin piri Hacı Bektaş’ı  Veli’dir ve yeniçeri ozanların Bektaşilik ile yakın bağları vardır. Bu bakımdan onun şiirlerinin bir kısmının aynı adlı şairler ile karıştırılmasını doğal karşılamak gerekir.

 Son şiirlerinde "Hasan Dede" takma adını kullandığı da ileri sürülmektedir. [4] Dede mahlasını kullanmaya başlamış olması askerlik hizmetinden sonra tarikat işlerine iyice dalmış olduğunun bir işareti olabileceği gibi başka bir Hasan ile karıştırılıyor olmasından da kaynaklanabilir. 
Nitekim onun şiirlerinin Hasan Dede, Kul Hasan, Sefil Hasan gibi Bektaşi şairlerinin ürünleriyle [5]karıştırılmış olduğu da bir gerçektir.

 Âşık Hasan’ın olduğu iddia edilen ve cönklerdeki şiirlerin hangisinin Tamaşvarlı Gazi Hasan’a ait olduğunu belirlemek de güçtür. Ona ait olduğu kesindir diyebileceğimiz şiirlerine baktığımız zaman Âşık Hasan’ın oldukça kolay söyleyebilen halk şiirine vakıf usta bir saz şairi olduğu söyleyebilmek mümkündür. Hayatının geç dönemlerinde Bektaşilik üzerinde yoğunlaştığı veya şiirlerinde tarikat ve tekke konularını da işlemeye başladığı tahmin edilebilir. Gençlik yıllarında yazdığı şiirlerinde daha çok  aşk, tabiat ve savaş konularına değinmiş olduğu ortadadır.

·     

·         NE ÇEKER KULLARIN SERHAT İLİNDE

·         Gelinin alnına elif yazılmış

·         Bilmem sarhoş mudur uykudan kalkmış

·         ŞUNDA BİR CANANE GÖNÜL DÜŞÜRDÜM

·         SENİN YAZIN KIŞA BENZER

·         BUGÜN BEN BİR GÜZEL GÖRDÜM

·         Hey Ağalar Benim Nem Var Ellerden

 Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa ,  Katib , Erzurumlu Emrah ,  Erzurumlu Aşık Sümmani  ,  Divriğili Deli Derviş Feryadi ,  Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) ,  Aşık Ferrahi ,  Kağızmanlı Hıfzı  ,  Musa Merdanoğlu  ,  Posoflu Aşık Müdami ,  Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali,  Âşık Şenlik,  Ercişli Emrah  ,  Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık  Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,  Kaygusuz Abdal  ,  Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür,  Tokatlı Nuri …

KAYNAKÇA 
 

[1] Tahir Kutsi Makal,  Aşık Hasan Dede, Toker Yayınevi, 100 Büyük Edip ve Şair Dizisi, 1995

[2] Tahir Kutsi Makal,  Aşık Hasan Dede, Toker Yayınevi, 100 Büyük Edip ve Şair Dizisi, 1995

[3] Anonim, Tamaşvarlı Gazi Hasan, https://www.gozlemci.net/2378-tamasvarli-gazi-asik-hasan.html

[4] Anonim, Tamaşvarlı Gazi Hasan, https://www.gozlemci.net/2378-tamasvarli-gazi-asik-hasan.html

[5] Eflatun Cem Güney, "Halk Şiiri Antolojisi", Varlık Yayınevi, İstanbul - 1959, 4. Basım, Sayfa : 46)