Tardiyye Kökeni Anlamı Örnekleri

16.12.2023

Tardiyye

Osmanlıca yazılışı: Tardiyye: طردیه

Tardiyye Kökeni Sözlük Anlamları

Tardiyye, Arapça kökenli bir sözcüktür ve “uzaklaştırmak, defetmek, kovmak” anlamında sözcükler üretilen “trd “ kökü ile ^[1] “hile ile, tuzakla, av aletleri ve av hayvanlarıyla av avlamaya girişmek” manasındaki “ ^[2] tarad “ kökünden türemiştir

Bu nedenle “uzaklaştırmak, defetmek kovmak” anlamındaki “tard طرد “, avlanan veya kaçan hayvan anlamındaki “ taride “ ; "uzaklaştırdı, kovdu” anlamındaki “ tarada”; av aleti anlamındaki “mitrad “ sözcükleri ile aynı kökene dayanır. Çoğulu tardiyyât, taradiyyâttır.

Divan Şiirinde Tardiye Nazım Türü

Tardiyye, “Mef'ulü Mefâilün Feûlün" aruz kalıbı ile yazılır ve “taradiyye” olarak da bilinir. Tardiyye, divan edebiyatında bir nazım şekli olan muhammesin bir türüdür. Muhammes, Arapçada beş anlamındaki “hams“ kökünden gelir ve “beşli, beş katlı, beşleme yapılmış yani tahmis edilmiş” sözlük anlamı ile beş dizelik bentlerden oluşan divan şiiri terimi olmaktadır.

Muhammesler, gazellere üç dize ilavesi ile yapılabildiklerinden gazelin yazıldığı her vezinde yazılabilir.. ( bkz Muhammes Nedir Müzdeviç ve Mütekerrir Muhammesler- ) Muhammesin bir çeşidi olan tardiye ise sadece “ Mef'ulü Mefâilün Feûlün" vezniyle yazılır. Yani tardiyeler özel ve tek vezinle yazıldığından muhammeslerden ayrılır. ( bkz Muhammes Örnekleri Müzdeviç Mütekerrir ) Ayrıca gazellere üç beyit ilavesi ile yapılmış olan bir tardiye var ise de tarafımızdan tespit edilememiştir. Ayrıca mesnevilerde kahramanların ağzından yazılan değişik şekilli manzumelere, gazellere ^[3]vb de tardiye denilmiştir.

Tardiyelerde her bendin ilk dört dizesi kendi arasında kafiyelidir. Muhammesten ayrılan yanı, ilk bend dâhil, beşinci dizelerin kendi arasında kafiyeli olmasıdır.

Kafiyelenişi : aaaaa / bbbba/ cccca/ dddda şeklindedir.

Bu kafiye şaması nedeni ile tardiyeler müzdeviç muhammeslerin kafiye şemasına da uymuş olur. Ancak müzdeviç muhammesler tardiyelerden farklı olarak değişik aruz kalıpları ile yazılabilirler. Tardiyelerin ilk bentlerindeki beş dizenin kendi arasında kafiyeli olmasına “ tard u rekb “ de denir.

Tardiye nazım şekli Arap edebiyatı ürünüdür. Arap edebiyatında “ tardiyeler, recez vezninde yazılan ve Arapların avcılık hikâyelerini ele alan tek konulu müstakil bir şiir”^[4] olarak ortaya çıkmış ancak divan şairleri tardiyeleri bu şekilde ele almamışlardır.

Tardiyye Örnekleri