Tatar Nedir Divan Şiirinde Tatar

Osmanlıca yazılışı: tatar : تتار

Tatar sözcüğü sözlüklerde: Tatar ırkı. “ Moğol kavimlerinden birisi ve bu kavmin efrâdı, Cengiz Han’ın askerleri. Moğollar, Akvam-ı Tatariye, Tataristan’da yaşayanlar “ olarak izah edilir. Gerçekte de Tatarlar,  Türklerle de akraba bir millet olarak Moğol Kavimlerinden birisidir. Tatar veya tatari sözcüğü eski dilde, ulak, sayrı, atlı haberci, postacı anlamlarında da kullanılmıştır. ( bkz Muhabere Nedir Güvercinle Haberleşme Ulak Tatarî Posta Menzil )

Tatarlar,  Hun, Siyenpi, Göktürk hatta Uygur Devletleri zamanlarında Türklerin ana yurduna sınır bölgelerde, Türklerin ana yurdu içinde, Türkler ile komşu, hatta iç içe yaşayan bir kavimdir. Moğol kavimleri içinde önemli bir yer tutan tatarlar dil, ahlâk ve âdetleri açılarından Moğollardan fazla Türklere daha yakın Orta Asya kavimlerinden olmaktadır. Cengiz İstilasından sonra Tatarlar; Kafkaslar, Kırım ve Anadolu’ya kadar yayılmış; İlhanlı, Kubilay Hanlıkları ve Timur istilalarından sonra Türkler ile kaynaşmıştır. Kırım ve Kafkaslardaki Tatarlar, Osmanlıya tabi Kırım Hanlığı olarak varlığını sürdürmüştür.

Divan Edebiyatında ve şiirinde Tatarlar, Moğol yerine kullanıldığı gibi, Cengiz İstilası ile de anılır. Tatar sözcüğü divan şiirinde misk keçisi, misk keçilerinin, ahuların veya ceylanların göbeğinde bulunan, misk kokularının çıkarıldığı nafe adı verilen kese ile de anılmıştır. ( bkz Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma )  Tatar sözcüğünün daha ziyade misk, Hıta, Hoten, ahu sözcükleri ile birlikte anılmasının nedeni misk kokularını Anadoluya daha ziyade Tatarların getirmiş olmasıdır. Misk kokularının geldiği Doğı Türkistan’daki Hıta yurdunun Tatar diyarı ile yakın hatta iç içe olması da diğer bir nedenidir. Bu nedenle Tatar sözcüğü divan şiirinde Çin  ile birlikte de anılır. Çünkü divan şairleri de Çin ile Hıta yurdunun aynı istikamet ve coğrafya içinde olduğunu bilmektedir.[1]  Lâl-i Bedahşan taşlarının geldiği Bedehşan yolu da Hıta yurduna gidip gelen yolların üzerindedir. Hıta veya Hoten sadece misk kokularının değil, çekik gözlü Türk-i perizatların da yurdudur. Bu sebeplerle Tatar sözcüğü Türkistan, Hoten veya Hıta yurdu ile birlikte düşünülür. Tatar güzelleri ile çekik gözlü Türkistan güzelleri aynı ırk olarak kabul edilmiştir.

Divan şairlerinin tasavvurlarında Çiğil ve Yağma güzelleri ile Tatar güzelleri aynı ülkede ve aynı millettenmiş gibi tasavvur edilmiştir. ( bkz Türkî Perizâtlar Ülkesi Çiğil Yağma Hıtay ( Hatay ) Güzelleri  Tatar güzelleri Huban-ı Çiğil ( Çiğil güzelleri ) olarak da karşımıza çıkmaktadır. Hubân-o Çiğiller, çekik gözlü, ak tenli, putperest Çin ve Tatar güzelleri olarak da anılmıştır.[2] Bu nedenle divan şiirinde nâfe-i tatar, misk-i tatar, ahû-yı tatar terkipleri de karşımıza sık sık çıkar.

Tatar sözcüğü Moğol, Hülağu ve  Basra  sözcükleri ile de birlikte kullanılır. Moğol ve Tatar asıllı Hülagu Han’ın Bağdat Dârü's-Selâm ’ı ve Basra’yı yakıp yıkması nedenli ile Tatar sözcüğü şiirlerde korku salan, yakıp yıkan dünyayı ateşe salan, zâlim, gaddar, merhametsiz, yakan yıkan talan eden anlamları ile şiirlerde yer alır.  Bu nedenlerle sevgilin saçları, gamzeleri vb kement atan, öldürüp gömen Tatara benzetilir.

Muhabbet mülkünü yıkdın Hülagu Han mısın kafir

Aman dünyayı yakdun ateş-i suzan mısın kafir      Nedim

Bir Moğol-Çîn yüzlü kâfir gönlümün Bağdâd’ını

Yakdı yıkdı cevr ile âlân u tâlân eyledi              Hayali Bey

O ‘anber-bâr zülfe nâfe-i Tâtâr yol bulmış

O gül-ruhdan tarâvet kesbine gülzâr yol bulmış  MUVAKKİT-ZÂDE MUHAMMED PERTEV

Zülfüñ içün nâfe-i Çîn dimişem

Çeşm-i âhûña Mogol-Çîn dimişem Dede Ömer Ruşeni

Ey subh-dem yeli ne öğersen tatarını

Müşgîn saçında gör ki ne tâtâra düşmiişem Nesîmî

Tâtâr-ı gamze nâvek-i müjgân alıp ele

Dil kişveriııi gâret eder hânımız bizim Nûdirî

Sacı şol nafe-i Tatar’dır kim

Dü alemden anıtı bir tarı yeğdir.   Ahmed Paşa

• Çiğil Türkleri Misk Ahu ve Türkî Perizâtlar
• Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten
• Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma
• Ahu- yu Müşgin Nedir Şiirlerde Hıta ve Misk Ahusu
• Hoten Ahusu Şiirlerde Ahu- yu Hoten ve Misk
• Türkî Perizâtlar Ülkesi Çiğil Yağma Hıtay ( Hatay ) Güzelleri
• Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular Çiğil ve Yağma Güzellerİ

KAYNAKÇA

^{[1]https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/hita-hoten-hata-yurdu-ahular-cigil-ve-yagma/104251}

^{[2]https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/turki-perizatlar-ulkesi-cigil-yagma-hitay-hatay/140376}