Girye Nedir Şiirlerde Kanlı Gözyaşları
Girye Nedir Şiirlerde Kanlı Gözyaşları
Osmanlıca yazılışı: girye : گريه
Farsça kökenli bir kelime olan giryenin sözlük anlamı: Gözyaşı, ağlama, ağlayıştır. Dünyevi aşk konusunda divan şairlerinin çok sayıda şiir yazmış olmalarından dolayı şiir dünyamızda gözyaşı ve göz divan şiirinde en sık görülen imajlardan biridir.
Bu nedenle girye kelimesi en çok dide, çeşm, eşk, giryan, seyl, baran, tufan, mest, mestane, şehla gibi yağmur, göz, sel, derya kelimeleri ile ilgili ve birlikte karşımıza çıkmaktadır.
Bu giryeye ey dide-i pürnem ne verürler
Bu cusiş-i bîhudeye bilmem ne verürler Nabi
hâzır itdi gözlerüm anuñçün iki kâse hûn
Giryem odur bâd-ı âhumdan olupdur ser-nigûn EMRÎ ( D
İtdükce gâhi girye-i mestâne gözlerüñ
Murg-ı dili şikâre döker dâne gözlerüñ Nevizade Atai
Bârân-ı girye bâgçe-i râza sıgmamış
Seyl-i niyâz şâh-reh-i nâza sığmamış Neşâti
Şiir dünyamızda girye kelimesinin; derya, baran, yağmur ve sel gibi kavramlara benzetilmesinin nedenleri açıktır. Şairin gözyaşları mübalağalı olarak, yağmura, deryaya, sele ve tufana vb. benzetilir.
Çeşmümde cûş-ı girye-i tûfânî-i ebed
Gönlümde şevk-ı bî-ser ü sâmânî-i ebed Semerkândî-i Âmidî Âgâh
Girye, daima kanlıdır. Bu nedenle girye, aşığa renklerinden dolayı şarabı, badeyi ve lal’i hatırlatır. Girye kanlı gözyaşı olmasından dolayı, âşıkların gözyaşları, Akik ve La’l kan ve şarabı çağrıştırmıştır. Aşığın gözyaşları tane tane dökülen Akik ve La’l taşları gibidir. Bu durumda Hz Âdem’e dahi telmih vardır. Çünkü eski edebiyattaki anlatılara göre Hz Âdem, cennetten kovulunca Siyam adasına yollanmış ağlayıp inleyerek pişmanlık içinde iken akıttığı gözyaşları yerlere damladıkça, yere düşen her bir damla birer la’l taşı olmuştur. [1]
Tane tane dökülmeleri ve renginden dolayı inciye, Dürr-i Yekta Nedir Şiirlerde Dürr-i Yetim, lal’i gühere vb de benzetilmektedir. Divan şiirinde İnci, Dürr-i Yekta Nedir Şiirlerde Dürr-i Yetim, lal’i güher aşığın gözyaşlarıdır. [2]
Etmeseydim girye gam-fersûd derdim badeye
Kılmasam ah âteş-i bì-dûd derdim badeye Taşlıcalı Yahya
Itmeyeydüm girye gam-fersûd dirdüm bâdeye
Kılmasam âh âteş-i bî-dûd dirdüm bâdeye Şeyhülislam Yahya Ş
Gözyaşları bademe, ceylana gözlerine, ahunun gözlerine vb benzetilen iri ve genellikle simsiyah gözlerden akar. ( bkz Ahu Nedir Ahu-yu Felek Beyit Örnekleri) Gözler şehla olabilirken, genellikle şarap ile mest olmuş veya aşk ıstırabından uyku tutmamış, aşk acısından dolayı yarı baygın mestane gözlerden akar. “Ceylan, ahu veya marala benzetilen sevgili, güzel bir av olacakken avcıyı gözleri ile avlayan, misk gibi kokan saçları ile aşığı yani avcıyı bayıltan, hatta öldüren bir avcı haline gelir . Ahu'ya benzetilen sevgilinin kaşları, kirpikleri ok gibi avlamaya giden avcıya yani aşığa saplanır, ava çıkan aşığın kendisi sevgilinin avı olur “[3]
Aceb mi girye-i mestâne itse çeşm-i şehlâlar
Dökilmez mi ya geçgin mest elinden câm-ı sahbâlar Nevizade Atai -
Girye-i mestâne keyf-i sâgar-ı sahbâ virür
Gâh olur kim katreler keyfiyyet-i deryâ virür Tokatlı Kani
Âşıkam girye benüm tab‘-ı ferahyâb senün
Dil-i pür-dâg benüm lâle-i sîr-âb senün Semerkândî-i Âmidî Âgâh Şiirleri
Hastayam giryeden agardı gözümüñ bebegi
Halk insan sanur gözüme konan sineği. Gelibolulu Sun'î Ş
Gözyaşları aşığın gözlerine kanlı kanlı dolarak aşığın gözlerine perde çeker. Bu kanlı perdeler aşığın sevgilisini seyretmesine mani olur. Âşık bu defa da sevgilisini iyice göremediğinden dolayı daha da fazla kanlı gözyaşı döker.
Giryem dükenmez iki gözüm kıldı çâresiz
Deryâ-yı eşk-i ‘âşık olurmış kenâresiz Behiştî Ramazan
Girye fursat virmez itsem rûy-ı rahşânun hayâl
Başka hâlet el virür itdükçe dâmânun hayâl Semerkândî-i Âmidî Âgâh Şiirleri
İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ
Hak dehânuñ hokkasın bir dürr ü mercân eylemiş
Katre katre dürr içinde ebrû-yı ‘anber-feşân
La’l Taşı Edebiyatta La’l-i Bedehşan
Hıta Yurdu Hoten Ahuları Hata Çiğil ve Yağma Güzelleri
Halluh Hoten Nevşâd Şehirleri ve Ferhar Güzeller Mabedi
Misk Müşg Nedir Misk-i Ahu Misk-i Hoten
Nâfe Nedir Nâfe-i Tatar Misk Amber Hıta Hoten Çiğil Yağma
Çöz sünbülüni Rûm diyârı Hoten olsun
Gülşen-i Çîn’e düşen nâfe-i âhû-yı Hoten
Hoten Ahusu Şiirlerde Ahu- yu Hoten ve Misk
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/akik-nedir-siirlerde-akik-ve-la-l/116713
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/durr-i-yekta-nedir-siirlerde-durr-i-yetim/85811
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahu-yu-musgin-nedir-siirlerde-hita-ve-misk-ahusu/132972
