Murg-ı Eyvan Kuşlar Eyvanı

07.03.2020

Murg-ı Eyvan Kuşlar Eyvanı

Eyvan kelimesi mimari bir öğe olduğu gibi sözlük anlamları ile düşündüğümüzde teras, sundurma, ön tarafı dışarıya açık olan oda, bölme anlamlarına gelmektedir.Murg ise Farsça da kuş anlamına gelmektedir.

Murg-ı Eyvan dilimize, kuş terası, kuş alanı, kuş yeri şekillerinde tercüme edilebilir. Farsçada kuş anlamındaki Mürg N edebiyatımızda pek çok kullanılan bir sözcüktür. Edebiyat dünyamızda kuşlarla ilgili pek çok hayal, pek çok benzetme pek çok imaj kullanılmıştır. Edebiyatımızda Anka Zümrüd-ü Anka Simurg , Mûsikâr Kaknüs , Hüdhüd , Kebûter ve Kebk , Ebabil , Huffaş Yarasa Vatvât Şebpere Murg u İsa r, Hüma Umay Hümây Kuşu, Turna , gibi pek çok efsanevi veya efsanevi olmayan kuşlar kullanılmıştır.

Eski devirlerde hanlara, kervansaraylara, vb kuşların yuva yapması veya barınması için özel yerler de yapılmıştır. Hatta kuşları kollamak ve beslemek ile ilgili vakıfların da kurulduğu bilindiği gibi ağaçlarında kuş şekillerine benzer şekilde tıraşlandığını da şahit oluyoruz.

Eski devrilerde eyvanların önüne veya üzerine yüksekçe bir yere içi doldurulmuş kuş mumyaları koymak gibi adetlerin olduğu da eski kaynaklardan bize aktarılan bilgiler arasındadır. “Safevilerden evvel Şiraz’da köşklerin alemi yerine ağaçtan bir kuş tıraş edip koyarlarmış, Kimi al tutî, kimi yeşil ve beyaz kebuter, kumru şahin, tavus ve gayrıları … Bu murganın ( kuşların) içini oyarak ağızlarına sepes vaz ederlermiş. Eğer rüzgar sert eserse bu hayvanlar dönüp bunlardan türlü sesler çıkarmış” ( Sudi , Hafız-ı Şerhi- 11- 27 ) [1]

Kuş eyvanı da dahil olmak üzere edebiyatımızda kuşlarla ilgili binlerce beyit, mısra veya şiir bulmak mümkündür.

Gerçi rif’atteyim amma ki harab âbâdım
Cugd-ı menhus-ı Zuhal murg-ı ser-i bâmımdır. Fehim –i Kadim

Olduğum mevki herne kadar yüksekse de kendim çok harabım.   Zuhal yıldızı ( büyük uğursuz) gibi yüksekte isem de kötü talihim baykuş gibi başımdan ayrılmıyor.

Fehim-i Kadim’in bu beytinde murg-ı ser- i bam sözcüğü murg-ı eyvanı işaret etmektedir. [2]

Kuşların yeri ve kuşlar ile ilgili birkaç beyit örneği :

Bu mürg-ı dil bu gülistânda âşiyân mı kodı
Tutuşmaduk gam-ı ‘ışkıyla gülistân mı kodı   Tokatlı Kani

Seyr-i hüsn-i gül olur çün mürg-i nâlâna lezîz
Yanmadan şem‘a olur gâyetde pervâne lezîz   MEHMED SIDKÎ

Mürg-i dil konmaga bir kâmeti Tûbâ gözedür
Serv ü şimşâdı begenmez katı a’lâ gözedür     Baki

Uçurdum murg-ı cânı âşiyân-ı âlem-i tenden Halâs oldum gam-ı hicrân ile gavgâ-yıâlemden Şeyhülislam Yahya

Göñül mürgine ser-tâ-ser cihân bâğın tolandırdum
Ben anı âkıbet bir serv-i bâlâya dolandırdum      Avni Fatih Sultan Mehmet

Dur, ey mürği-səhər, billah, ağaz et,
Sərağazın odunu cangüdaz et.                    Habibi

Söyledürse murg-ı cânı la‘l-i dil-ber söyledür
Tûtî-i gûyâları gûyâ ki şekker söyledür    VUSÛLÎ