Mürg Nedir Tayr ve Edebiyatta Kuşlar

 

Mürg Nedir Tayr ve Edebiyatta Kuş

Osmanlıca yazılışı mürg :  مرغ

Mürg Farsça kökenli bir kelimedir.  Sözlüklerdeki Türkçe karşılığı kuş anlamına gelmektedir.  Arapçadaki  “ Tayr “ sözcüğü mürg  ile de eş anlamlıdır. ( Bkz F-Attar-ve-Gulsehri-nin-Mantiku-t-Tayr-i-ozetler-alintilar/425)  Tayyar, uçan, tayyare uçak,  ṭayrі “kuşla ilgili”  tayr kökünden gelen kelimelerdir.  

Söze geldi vahş u tayr u taş ağaç

Sözleri cümle Muhammed midhati      (Süleyman Çelebi)

Mürg, sözcüğü divan edebiyatında çok geçen, pek çok sözcük ile tamlama kurularak da kullanılan bir sözcüktür.  Mürg, tayr ve Kuş edebiyatta haberci kuşlar, gül- bülbül ilişkisi, Hz Süleyman’ın kuşu hüd hüd, ebabil kuşları, güvercin vb alakaları ile çok sık kullanılmıştır. Kuşların uçması, diyardan diyara göçmesi bülbül gibi kuşların çok güzel ötmesi, gül, bülbül, bahçe bahar ile düşler kurulması; kuşların sevgilinin diyarına gidip gelmesi, mektup taşıması, sıladan haber getirmesi götürmesi ile ilgili sayısız konu  edebiyatta işlenmiştir.

Doğal  kuşların yanı sıra, edebiyatın pek meşhur  mitolojik efsanevi kuşları da vardır. Anka, Sımurg, Zümrüd-ü anka, Musikar kuşu,  Kaknus bunlardan bazılarıdır.  Bu bakımdan bu kuşları madde madde incelemek daha doğru olacaktır.

Kuşlar ile ilgili bazı terkipler

mürg-i bâg : bülbül.
mürg-i bâl-şikeste : kırık kanatlı kuş..
mürg-i dil : gönül kuşu.
mürg-i hakk-gû : ishak kuşu. (bkz : mürg-i şeb-âvîz).
mürg-i hoş-hân : bülbül.
mürg-i ilâhî : rûh, can, nefes, can kuşu
mürg-i nâlân: İnleyen kuş
mürg-i nâme-ber : (mektup götüren kuş) : güvercin, haberci kuş, saytı kuşu , posta kuşu
mürg-i rûz : Güneş.
mürg-i rûh : Ruh kuşu
mürg-i seher : bülbül.
mürg-i sidre : Cebrail Aleyhisselâm.
mürg-i subh : sabahleyin öten bülbül.
mürg-i Süleyman : çavuşkuşu. ( hüdhüd), ibibik
mürg-i şeb-âviz : ishak kuşu. (bkz. : mürg-i hakk-gû).
mürg-i şeb ü rûz :Ay ve Güneş
mürg-i tarab :  hanende, şarkı okuyucu; bülbül;  güvercin.
mürg-i zâr: ağlayan kuş
mürg-i zer : Güneş.
mürg-i zerrin : sülün.
mürg-i zerrîn-bâl : Güneş.
mürg-i zerrîn-per : Güneş.[1]
Aşiyan-i mürg:  kuş yuvası

 
Kuşlar ile İlgili Konu Başlıkları aşağıdadır.

Anka-Zümrüd-ü-Anka-Simurg-mazmunu-ve-ozellikleri-beyitlerle/4849
Dervis-Şemseddin-ve-dih-murg-mesnevisi/1818
Huffas-Yarasa-nedir-Hz-İsa-nin-kusu-Murg-u-İsa-vatv-t-sebpere/39341
Murg-i-eyvan-kuslar-eyvani/67711
Simurg-Zümrüd-ü-Anka-efsanesi/4184
Kaknüs-Musikâr-kusu/50909
Alici-kuslar-mazmunu-siirimizde/4831
Gul-ile-Bulbul-divan-siirinde-gul-ile-Andelip/48117
Hun-i-Kebuter-Guvercin-Kani/40145
Kebuter-Kebk-Guvercin/55872
Hüdhüd-ibibik-hz-suleyman-in-ulagi/43275

Divan Şiirinde Mürg ile İlgili Beyit Örnekleri

Aşiyan-i mürg-i dil zülf-i perişanındadır 
Kanda olsam ey peri gönlüm senin yanındadır   FUZULİ 

Bu mürg-ı dil bu gülistânda âşiyân mı kodı
Tutuşmaduk gam-ı ‘ışkıyla gülistân mı kodı    Tokatlı Kani

Dil mergzâr-ı mihr ü vefâ mürg-i zârıdur
Dîdâr-ı yâr hüsn ü bahâ nev-bahârıdur   Baki

Gönül şol mürge döndi kurtulınca lâne kaydından
 Giriftâr ola bir dâm-ı belâya dâne kaydından      Şeyhülislam Yahya 

Mürg-i rûha kût-i nâfi‘dür müdâm ezkâr subh
Ref‘ ider dil-hastelerden ‘illet ü ekdâr subh     MEHMED SIDKΠ

Seyr-i hüsn-i gül olur çün mürg-i nâlâna lezîz
Yanmadan şem‘a olur gâyetde pervâne lezîz   MEHMED SIDKΠ[2]

KAYNAKÇA

 

• [1] https://www.osmanlica.org/osmanlica-22374-nedir-ne-demek.html
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/mehmed-sidk-siirleri-19-y-y/seyr-i-husn-i-gul-olur-cun-murg-i-n-l-na-lez-z/50276
•