Üç Dört Yedi Kırk ve Formel Sayılar

Üç Dört Yedi Kırk ve Formel Sayılar

Türk halk, âşık ve divan edebiyatında pek çok kalıp ( formel ) motif, olay, adet olduğu gibi kalıp sayılar da vardır.  Edebiyatımızın her türü veya döneminde kalıplaşmış şekilde olan ve sürekli kullanılan sayılar kullanılmıştır.. Örneğin masallarda gökten hep üç elma düşer. Düğünler ya üç gün gece veya kırk gün kırk gece devam eder. Velilerin, evliyaların, abdalların sayısı üç, yedi ve kırk olmaktadır. ( Üçler, yediler, kırklar )  Felekler yedi adettir, gökyüzü dokuz kattır. Çile müddeti kırk gündür. Sayı ile alakalı her şey  üç, yedi, dokuz, kırk veya binbir tane olmaktadır. Bu nitelikteki kalıp sayılara ise formel sayılar veya rakamlar denmektedir.

Edebi türlerdeki bu biçimsel sayıların inançlarla ilgili veya kutsiyet taşıyan yönleri bulunmaktadır. Edebi eserlerde sürekli bu rakamların kullanılması çeşitli inanışlara ve kutsal manalara işaret etmeleri yüzündendir.  Bu rakamların işaret ettiği manaların bir kısmı şunlardır.

ÜÇ VEYA ÜÇLER FORMEL SAYISI   ( Selase)

Selâse eski dilde üç rakamı ile ilgili demektir. Edebi metinlerde 3 sayısının kalıp- formel sayısı olarak kullanılmasının nedeni mevâlid-i selase ile de ilgilidir.  “Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olan âyet-i kerîmelere mevâlid-i selase denmektedir.”   Tabîatın maden, nebat ( bitki) , hayvan olmak üzere üç âlemden oluştuğuna inanılmış olunması ilmine de mevâlid-i selase denmektedir.

DÖRT FORMEL RAKAMI ( CEHAR )

Dört rakamının Farsça ve eski dildeki anlamdaşı cehar demektir. Cehar veya dört rakamı eski devrilerdeki insanların zihninde anâsır-ı erbâ,  ahlat – erba  , dört asıl, dört rükun, ve dört hılt inançlarını çağrıştırdığı içindir.. ( bkz Dört Temel Can Sıvısı Ahlât-ı Erbaa Dört Hılt ) Enâsır-ı erbâ âlemin temeli olan dört temel unsuru canlılığın dört temeli olan hava, su, toprak, yel ve ateşi temsil eder. Dört hılt  ise dört temel sıvı demektir. Bu dört sıvı ise safra, kan, sevda ve balgam olarak düşünülmüştür.

Ayrıca mevsimlerin sayısının dört olması, dört halifeye, dört büyük meleğe, işaret etmesi de dört rakamının formel olmasını sağlayan faktörlerdir.

YEDİ ( HEFT) FORMEL RAKAMI

Yedi rakamının Farsça ve eski dildeki anlamdaşı heft demektir. Yedi sayısının formel olmasını sağlayan şey en başta eskilerin innacındaki yedi kat gök, yedi felek, yedi gezeğenden gelir. Yedi gezeğen yedi feleğin ana seyyaresi olmaktadır. Heft ahter denilen seyyareler ise : Güneş, Ay, Utarit ( Merkür) , Müşteri ( Bircis Erendiz Hürmüz Jüpiter ) , Zühre  (Nâhid Kimdir Afrodit Venüs ) , Mirrih ( Merih Mars ı, Keyvân Zühal  (Satürn )dir.

Ayrıca alemi idare ettiklerine inanılan, en büyük, velilerin kutbların, kavsların ve abdalların sayısı da üçler, yediler ve kırklar olduğuna inanılması bu formel rakamların bu inanışlara işaret etmiş olmalarıdır.

Heft Peyker Mesnevisi Genceli Nizami

Heft Ecram Nedir Yedi Gezegen

Heft Hân Yedi Geçit Rüstem ile İsfendiyâr Ziyafeti

Heft Reng Yedi Gezegen Ve Renkleri

Heft İklim Nedir Şiirlerde Yedi İklim

Heft Peyker Mesnevileri ve Özeti

Padişah-ı Heft Kişver Kılıç

DOKUZ ( NOH ) FORMEL RAKAMI

Dokuz rakamı her şeyden önce dokuz kat gökü işaret eder. Eskilerin inancına göre dokuz kat gök âbâ- yı ulviyedir.  Dokuz rakamı bundan dolayı formel sayılardan biri olur ( bkz Noh Sagar Dokuz Kadeh Nedir )

Ey yedi gülü dokuz gülistan

FGeyz ü kereminle sebz ü handan   Fuzuli

Yedi gül sözü ile yedi seyyare, yedi feleğin gezegeni ile yedi yıldızdan ibaret olan Ülker kastedilmektedir.  Dokuz gülistan ile de dokuz kat gök işaret edilmiş olur.

Mâhi Nedir Hut Balık Burcu Müşteri Yıldızı Gav-ı Zemin Behmut

Mirrih Merih Mars Nedir ve Ares – Behram Alakası

Nahs Nedir Nahs- ı Ekber Büyük Uğursuz Mirrih Zühal