Aşık Ömer Hayatı Edebi Kişiliği

27.05.2011

AŞIK ÖMER

Âşık Ömer'in hayatı hakkında kesin bilgiler yoktur. Araştırmacılar onun bir şiirindeki "Kendim Gözleveli, Ömer'dir ismim" mısrasına dayanarak Konyalı, Aydınlı veya Kırımlı olabileceğini söylemektedirler. Âşık Ömer’in doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmez. Doğumu hususunda araştırıcıların ileri sürdüğü tarih 1619, 1621, 1651 yıllarıdır. A. Kadir Karahan doğum tarihinin 1651 yılı olduğunda ısrar etmektedir. [1]

Ölüm tarihi üzerinde ise birleşilen yıl 1707’dir S.Nüzhet Ergun, onun Kırımlı Şerifi’den ders aldığını söyler. 1707'de İstanbul'da vefat etmiştir. [2] İlk şiirlerinde "Adlî" mahlasını kullanmışsa da, sonradan aldığı "Ömer" mahlasıyla tanınmıştır. Hem Divan, hem de Âşık Edebiyatı tarzında yazılmış Âşık Şiirlerinden meydana gelen bir divanı vardır. Divan'ı yayımlanmıştır. Bazı şiirleri Aşık Gevheri ’ininkilerle karıştırılmıştır.

Doğum yeri ve tarihi hakkında çeşitli rivayetler vardır; bunların içinde doğruya en yakın görüneni, onun Konya'nın Hadim ilçesinin Gezleve köyünde 1651 yılında doğmuş olduğu yolundaki rivayettir.

Şairin Kırım Gözleve'de doğduğu iddialarına karşın şairin Konya, Hadim ilçesi Gezleve köyünde doğduğu şu dörtlüğünden anlaşılır. [3]

Kendim Gezlevili Ömer’dir ismim
Tâ levh u kalemden yazılı resmim
Bir katre meniden var oldu cismim
Cennetü’l-me’vâya uğradım geldim

Şeklindeki dörtlüğü zikrederek Âşık Ömer’in Konya iline bağlı Hadim ilçesinin Gezlevi köyünden olduğu hususunu dile getirmiştir. [4] Fuad Köprülü ise, şairin:

Kendim Gözleveli Ömer’dir ismim

Vatan-ı aslîmiz Aydın ilidir

Mısralarından hareketle Aydın' da doğmuş ve daha sonra Gözleve’ye yerleşmiş veya Gözleve’de doğmuş olabileceğini ifade etmektedir. [5]

Düzenli bir medrese tahsili görmediği devrin kültür muhitleri içinde bulunmak suretiyle kendi kendini yetiştirmiş ve aynı devrin diğer Halk Ozanları göre daha seçkin bir yer kazanmış olduğu görüşlerine karşın aksine şairin iyi bir eğitim gördüğü, Arapça ve Farsçayı iyi düzeyde bildiği, Divan edebiyatı nazım türleri hakkında bir hayli bilgi sahibi olduğu anlaşılmaktadır. [6]

Şerifî adlı bir şairden ders aldığı, başta FUZULİ olmak üzere Divan Edebiyatının belli başlı büyük şahsiyetleri yanında Hâfız'ın divanı ile Sa'di Şirazi ‘nin Bostan Gülistan 'ını okuyacak kadar Farsça öğrendiği anlaşılmaktadır. [7]

Edebiyatımızda ün yapmış, başta Fuzuli olmak üzere birçok Divan şairlerinin ve Hâfız’ın dîvânını okumuş, Sa'di Şirazi’nin Bostan Gülistan ’ını okuyup anlayacak kadar Farsça da öğrenmiştir. [8]

İçmişim aşkın kitâbın kendi gönlüm eğlerim
Söylerim Arabî, Fürsü kem kelâmı n’eylerim
Sana bir nasîhatim var tutarısan söylerim
Bildiğin bilmediğin insana karşı söyleme

Şeklindeki dörtlüğünden, onun iyi bir medrese tahsili gördüğü, bunun yanında Arapça ve Farsçayı da çok iyi bir şekilde öğrendiği, bu dillerle konuştuğu ve yazdığı da anlaşılmaktadır. [9] Âşık Ömer’in dîvân edebiyatı tarzında, aruzla ve gazel, dîvanî, kalenderî, semaî... Türlerinde de şiirleri bulunmaktadır ve bunlar sayı olarak da hece ile yazdıklarından oldukça fazladır. [10]

Yazdıklarına ve rivayetlere bakılarak orduya girdiği, sınır kalelerinde bulunduğu, hatta bazı savaşlara katıldığı tahmin edilmektedir. IV. Mehmet’in 1678'de Cehrin Kalesi'ni fethi münasebetiyle bir manzume yazdığı gibi, II. Ahmet’in saltanat yıllarındaki Rus, Venedik ve Avusturya seferleri ve II. Mustafa'nın bir gazasıyla ilgili bazı manzumeler de yazmıştır. Şiirlerinden İstanbul, Bursa, Yama, Sakız, Sinop ve Bağdat gibi yerleri dolaştığı anlaşılmaktadır. Başlangıçta divan şairlerini taklide özenerek Adlî mahlasını kullanmış, Ömer mahlasını daha sonra benimsemiştir. Şiirlerinde Bağdat'tan Tuna'ya kadar uzanan geniş bir coğrafya yer almakla beraber bazı şiirlerinin hayal mahsulü olduğu tahmin edilmektedir. 1707'de İstanbul'da öldüğü ve Yemiş İskelesinde bir türbesinin bulunduğu da yine rivayetler arasındadır.[11]

XVII. yüzyılda Aşık Gevheri ve Karacaoğlan 'la birlikte Türk Halk Şiirinin önde gelen isimleri arasında yer alan Âşık Ömer, geniş halk kitleleri tarafından benimsenme açısından da müstesna bir yere sahiptir. Kendisinden sonra gelen Halk Ozanlarından birçoğu ona nazireler yazmış, bestelenmiş şiirleri çeşitli meclislerde çalınıp okunmuştur. Âşıkane ve sûfıyâne mahiyetteki bazı manzumeleri ise bir tür ilahi gibi uzun zaman Tekke ve zaviyelerde terennüm edilmiştir. Asker ocağında bulunması dolayısıyla hem serhat boylarının biraz serbest ve maceralı hayatını yaşayarak dile getirmiş, hem halk şiirinin, hem de Divan Şiirinin ölçü, kafiye ve söz sanatlarını , hatta biraz da dilini kullanarak o çevrelerin havasını yansıtmıştır.

Âşık Ömer’in iki binin üzerinde şiiri bulunmaktadır. Bu özelliğiyle Âşık edebiyatının en çok yazan halk ozanlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Âşık Ömer’in 17. asırda Aydın’a gelmesi ve orada uzun müddet kalması ihtimal dâhilindedir.

Kendisinden önce gelen saz şairlerinden farklı olarak klasik Türk edebiyatından büyük ölçüde etkilenen Âşık Ömer, bilhassa aruz vezniyle yazdığı divanlarda divan şiirinin kalıplaşmış mazmun ve hayal dünyasına büyük ölçüde yer vermiştir. [12] Daha sağlığında üstat kabul edildiği için kendisinden sonraki ozan Geleneği arasında onun gibi yazmak bir moda haline gelmiş, bu da Âşık Edebiyatının kendi içinde tabii bir şekilde gelişmesini engellemiştir. Onun açmış olduğu divan şiirini taklit cereyanı yüzünden saz şiirinin eski saflığı ve dili fark edilir şekilde bozulmuştur. Geriye bırakmış olduğu 2000'den fazla şiirle Türk edebiyatının en çok yazan şairlerinden biri olarak tanınan Âşık Ömer hece vezniyle söylediği şiirlerde daha başarılıdır.

Âşık Ömer divanının en önemli iki yazmasından biri Konya MEVLANA MÜZESİ Müzelik Eserler bölümünde bulunan, Hüseyin Ayvansarayâ'nîn istinsah ettiği nüsha ile (Envanter nr. 99) şimdi Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan (Hacı Mahmud Ef. nr. 5097) İstanbul Yahya Efendi Dergâhı nüshasıdır.

Ayrıca cönklerde de pek çok şiirine rastlanmaktadır. Şiirleri, hayatı hakkında geniş bir incelemeyle birlikte S. Nüzhet Ergun tarafından yeni harflerle de yayımlanmıştır (İstanbul 1936).

SONUÇ VE ÖZET

Âşık Ömer 16 yy ın çok ve Tüm Türk Halk Edebiyatının en değerli halk ozanlarından biridir. 1620 li yıllarda doğmuş olduğu sanılmaktadır. Ölüm tarihi üzerinde birle şilen husus 1707 dir. Kırım Gezleveli değil Konya Hadım ilçesi Gezleve köyündendir. Medrese eğitimi almamış olsa bile Arapça ve Farsçayı bildiği şiirlerinden anlaşılır. Divan şiirine vakıf olduğu yazdığı çok sayıdaki divan şiiri türlerinden belli olmaktadır. İki binden gazal şiiri vardır. Hakkında yazılmış çok sayıda cönk ve nüshalar bulunmaktadır. Şiirlerindeki asıl başarıyı halk şiiri tarzında yazdığı koşma, güzelleme ve semailere göstermiştir. Yalın ve halk diliyle yazdığı şiirleri ile pek çok halk ozanının etkilemiştir. Etkisi uzun süren ve çok sayıda halk ozanını tesir altında bırakan birkaç önemli ozanlarımızdan biridir. Şiirlerinde özgün imgeler, deyişler, benzetmeler ve tablolar çizen şairin kendine has bir üslubu vardır.

İçli, duygulu ve gerçekçilik kokan lirik şiirleri vardır. Ahenk konusunda son derece başarılı olan şairin, Anadolu halkının zevkine uygun söylemesi, düşünmesi, benzetmesi, çok zor olan deyişleri çok kolaymış gibi dile getirmeyi bilen usta bir söz ustasıdır.

Aşık Ömer Hayatı Edebi Kişiliği

Yorumlar