Enveri veTarihi Düsturname

Enveri Düsturname-i Enveri,

Fatih Sultan Mehmet ve  II. Bayezid  devirlerinde (1451-1512) yaşamış olan Enverî, Fatih Sultan Mehmed devri (1451-1481) şair ve tarihçilerindendir. XV. yüzyılın ortalarında yaşamış olan şair ve tarihçi Enver’inin kimliği, şairliği ve eserleri hakkında  tezkireciler bir bilgi vermemişlerdir.  O yüzden Enveri’ye ait bilgiler Düstur Name’sinden çıkarılan bilgilerle sınırlıdır. Enveri’nin Arapça ve Farsça bildiği, devrinin geçerli ilimlerine bir yere kadar sahip olduğu ve bazı tarih kitaplarını okuduğu anlaşılmaktadır. [1]

Enverî,  Fatih Sultan Mehmet zamanında Teferrücnâme adlı bir tarih eseri yazmış, bu eseri yazdığını Düsturnâme'sindeki şu beyitleriyle haber vermiştir.

Çün Teferrücnâme’yi kıldım tamâm
Padişah adına idüp ihtimâm.

Fakat bu eseri elimize ulaşmamıştır. [2]

Enverî, Osman Gazi'nin dedesinin Süleyman Şah değil de Gündüz Alp olduğunu açık biçimde yazan ilk tarihçidir. Yazarın, Osmanlıların Rumeli yakasına geçişleri ile Gelibolu ve Bolayır'ı fetihlerine dair verdiği bilgiler de orijinaldir.

Enverî,  Fatih Sultan Mehmet  ile Veziriazam Mahmud Paşa'nın bazı seferlerine (Eflak, Midilli, Bosna, Yayça) bizzat katılmış, bu seferlerde şahit olduğu  tarihi hadiseleri  de eserinde kullanmıştır.  Şahidi olduğu bu olaylar hakkında anlattıkları  kayda değer olaylar ve değerlendirmeler olarak kabul edilmektedir.

Enverî,  aslında genel bir tarih eseri t yazmış eserinin bir kısmını da Osmanlı Tarihine ayırmıştır. Osmanlı tarihinin ilk 166 yılını, Anadolu ve Rumeli'de meydana gelen olayları  anlaşılır bir dille  ve dönemin Türkçesiyle tasvir etmiştir.  Eser 14-15. yüzyıl Osmanlı tarih araştırmaları için ana kaynak değeri taşıyan ender eserlerden biridir.

11.Mehmet ve II. Bayezid devirlerinde (1451-1512) yaşamış olan Enveri 1464 senesinde veziriazam Mahmut Paşa’nın emriyle genel bir İslam tarihi, Aydınoğulları ve Osmanlı tarihini ihtiva eden 3730 beyitten oluşan mesnevi tarzında “Düstur-name” isimli manzum eserini  Veziriazam Mahmud Paşa'ya sunmuştur.  

“Enveri  eserini 22 kitaba ayırmıştır.

I.Kısım: İlk 17 kitabı oluşturan bu kısım “Genel İslâm Tarihi” olup kitap sırasına göre şu konuları anlatır: 1.Peygamberler tarihi, 2.Pişdaniler, 3.Keyâniler, 4.Eşkâniler, 5.Sâsâniler, 6.Hz. Peygamber, 7.Hulefâ-yı Râşidin, 8.Emeviler, 9.Abbasiler, 10.Saffariler ve Sâmâniler, 11.Gâzneviler, 12. Deylemiler, 13.İsmailler, 14. Sulçuklular, 15.Salguriler, 16.Harezmşahlar, 17. Moğollar

18. Kısım: Aydınoğulları tarihini ele alan bu kısım 18. kitabı oluşturmakta olup, eserin büyük bir bölümüdür. Enverinin eserinin bu kısmı oldukça değerlidir. Batı Anadolu Türk Beyliklerinin en güçlülerinden olan Aydınoğluları hakkında diğer kaynaklarda bulunmayan bilgiler yer alır. Bu bölümde Gazi Umur Bey’in (ö.1348) 26 gazası ayrıntılı biçimde anlatılır.

    III. Kısım: Osmanlı Tarihini anlatan bu kısım 19,20,21 ve 22. kitapları oluşturur. Bu kısmın 19. kitabı Fatih’e kadar gelen Osmanlı Tarihini 20.kitabı, 1465’e kadarki Fatih Sultan Mehmed devri olaylarını, 21. kitabı Veziriazam Mahmud Paşa’nın gaza ve fetihlerini , eserin son kitabı olan 22. bölümü ise Mahmud Paşa’nın medhini içerir.[3]

Düstûrnâme’ nin 19, 20, 21 ve 22. kitapları Osmanlı Tarihi'nden söz etmektedir. [4]] 842 beyitten ibaret olan bu bölümde, Osmanlıların ilk dönemleri hakkında orijinal bazı kayıtlar yer alır.

Enveri’nin eserini yazarken başlıca kaynağı Beyzavi’nin (ö.1286) Nizâmü’t-tevarih adlı eseridir.[5] Aydınoğlları hakkında bilgi veren 18. kitabın kaynağı için Enverî, Hâce Selman’ı göstermektedir.[6] Enveri Osmanlılar ile ilgili bölümü yazarken Semerkant’ı olarak bize tanıttığı müellifin, günümüze ulaşmamış bir eserinden faydalanmıştır.[7] Eser “evrensel tarih” özelliği taşıyan  genel tarih anlayışı ile ve mesnevi tarzında yazılmış olan eser  üç bölüme ayrılır. Birinci bölümde genel İslam tarihi, ikinci bölümde Aydınoğluları tarihi geniş sayılabilecek şekilde anlatılır. Osmanlı tarihi ise  eserin bir parçası şeklindedir.  Osmanlı tarihine ait olan  842 beyitte Osmanlı tarihinin 1300 yılından  1466’ya kadarki  süreci kaleme alınmıştır. Enveri Düsturnâme'sini Zilhicce 869 da (1465 Ağustosu) tamamladığını bizzat belirtmiştir. [8]

Eserde Fatih ve Timur mukayese edilmiştir. . Bu yüzden Enveri’nin eseri özellikle Aydınoğulları tarihini aydınlatmak bakımından büyük bir öneme sahiptir.[9] Eser, Aydınoğulları Beyliği dönemi Ege Denizi’ndeki Bizans ve Latin egemenlikleri gibi konularda da birinci dereceden önemli bir kaynaktır. İzmir’in Osmanlı öncesi Türk egemenliği dönemi için de  “biricik” kaynak olmak özelliği taşır.

Eserin günümüze ulaşan iki nüshası vardır. Bu nüshalardan birincisi İzmir Milli Kütüphane ’de, ikincisi ise Paris Bibliotheque Nationale’dedir.Enveri’nin Düsturnâme’si üzerine ilk çalışmayı M.Halil Yınanç yapmıştır.  Mükrümin Halil Yınanç, 1928 ve 1929 yıllarında Paris nüshasını bilim çevrelerine tanıtmış,  eser eski harflerle basılmıştır. Düsturname-i Enveri, EFKAF MATBAASI İSTANBUL: 1929

1954 yılında Fransız Türkologlarından İrene Melikoff Düsturname’nin Latin harfli edisyonunu ve Fransızca çevirisini “Le Destan d’Umur Pacha” adıyla Paris’te yayınlamıştır. Mustafa Daş  eserin İzmir nüshası üzerinde edisyon-kritik çalışmaları  yapmış,  eseri herkesin anlayabileceği bir dille yayınlanmaya hazır hale getirmiştir.[10]"Düsturname-i Enveri’nin İzmir nüshası  İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi (APİKAM) ve , Doç. Dr. Oktay Gökdemir yönetimindeki APİKAM ekibi tarafından günümüz Türkçe'sine kazandırılmıştır.[11]

Necdet Öztürk eser üzerinde çalışmlar yapmış  ve eser hakkında yaptığı çalışmalarını  Düsturname-i Enveri - (19-22. Kitaplar) - Osmanlı Tarihi (1299-1465) adı ile bastırmıştır. [12]

Şiirleri

 Enveri Şiirleri

N’ideyin sahn-ı çemen seyrini cânânum yok

 Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler 

1. Kalkandelenli Sücûdî ve Selimnâme'si

2. Keşfî Mehmed Çelebi Selimname

3. Kılıççızâde İshak Çelebi Selimnâme (İshaknâme)

4. Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatü’l-Memalik, Selimname ve Diğer Eserleri

5. Sa’d b. Abdülmute’al ve Selimnamesi

6. SELİMNAME Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi

7. Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri

8. Gazavâtname ve Türleri

9. Selatin-name Dasitan-ı Ali Osman ( Kemal )

10. 14-15. Yy. Osmanlı Tarihçileri ve Eserleri

11. Başlıca Osmanlı Tarihçileri ve Eserleri 16. yüzyıl

12. Başlıca Osmanlı Tarihçileri ve Eserleri 17-18-19 yy

13. Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan

14. Osmanlı Tarihçileri ve Tarih Konulu Eserleri

15. Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman

16. Câm-ı Cem- Ayîn Hasan bin Mahmûd el-Bayâtî

17. Şehnâme-i Âl-i Osmân ve Minyatürleri

18. Pend-i Attâr Tercümesi.

19. Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar

20. Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

 KAYNAKÇA

• [1] AHMET AKDENİZ, DÜSTURNAME-İ ENVERİ, https://www.akademiktarih.com/kongre-ve-sempozyum-/254-dturname-enver.html

• [2] AHMET AKDENİZ, DÜSTURNAME-İ ENVERİ, https://www.akademiktarih.com/kongre-ve-sempozyum-/254-dturname-enver.html

• [3] AHMET AKDENİZ, DÜSTURNAME-İ ENVERİ, https://www.akademiktarih.com/kongre-ve-sempozyum-/254-dturname-enver.html

• [4] https://www.idefix.com/kitap/dusturname-i-enveri-19-22-kitaplar-osmanli-tarihi-1299-1465-necdet-ozturk/tanim.asp?sid=CYBXGRFGH6V00VOPHSBO

• [5] Y.Ş.Yavuz, “Beyzavi”, DİA, VI,100-103

• [6] Düsturnâme, (M.H.Yınanç) s: 20,57

• [7] Düsturnâme, (M.H.Yınanç) s: 20,57

• [8] AHMET AKDENİZ, DÜSTURNAME-İ ENVERİ, https://www.akademiktarih.com/kongre-ve-sempozyum-/254-dturname-enver.html

• [9] https://www.edebiyadvekitap.com/baslica-osmanli-tarihcileri-ve-eserleri/comment-page-1/#comment-136

• [10] Oktay GÖKDEMİR, https://www.egedesonsoz.com/yazar/Izmir-tarihi-icin-onemli-bir-kaynak-Dusturname-i-Enveri/5674/

• [11] https://www.haberler.com/544-yillik-dusturname-i-enveri-turkce-ye-haberi

• [12] https://kitap.antoloji.com/fatih-devri-kaynaklarindan-dusturname-i-enveri-osmanli-tarihi-kis-kitabi