Gelibolulu Ali MustafaDivanları Diğer Eserleri

Gelibolulu Ali Divanları ve Diğer Eserleri

 Gelibolulu Ali Mustafa, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyıldaki en önemli aydın, tarihçi, edebiyatçı ve devlet adamlarından biri olmuştur. Divân kâtipliği, tımar defterdarlığı, sancak beyliği vs. gibi, devletin değişik yönetim kademelerinde önemli vazifeler de bulunmuş önemli şairdir. Çok  sayıda eser veren ve çok yönlü bir Osmanlı aydını olan Mustafa Âlî, siyaset, tarih,  edebiyat, ahlâk ve tasavvuf gibi birçok alanda önemli eserler  bırakmıştır. Gelibolulu  Âlî’nin mühim eserleri tarihe dair olanlardır. Gelibolulu Mustafa Ali devletin görevlendirdiği resmî vakanüvis olarak tarih yazmamış, eserlerini bu bakımdan daha objektif olarak  yazmayı başarmıştır. [1]Mustafa Âlî’nin objektifliği Avrupalı tarihçiler tarafından da kabul edilmektedir. Avrupalı meşhur tarihçi Hammer, Osmanlı tarihine dair yazdığı büyük eserinde Gelibolulu Mustafa Ali hem kaynak olarak kullanmış hem de onun hayatı ve eserlerinden genişçe bahsetmiştir. [2]

DİVANLARI

Gelibolulu Mustafa Ali, dört divan tertip etmiş, hamse oluşturacak kadar [Mihr ü Mah, Riyazü’s-Salikîn, Tuhfetü’l-Uşşak, Camiü’l-Buhur Der-Mecalis-i Sur, Mihr ü Vefa] mesnevi yazmıştır.

Yazarın üç Türkçe dîvânı vardır.

I.Dîvân, Vâridâtü’l-Enîkâ:Müellifin üç Türkçe dîvânı arasında en hacimli olan eseridir. Bu dîvânı üzerinde 1989 yılında Kudret Altun  doktora tezi  çalışması yapmıştır.  Kudret Altun, bu çalışmasını yeniden gözden geçirmiş, doktora çalışmasını yeniden düzenleyerek  1999 yılında kitap halinde yayınlamıştır. [3]

II.Dîvân, Lâyihatü’l-Hakika:

Bu eser, 1956 yılında Perihan Ünal tarafından tez konusu olarak çalışılmıştır.45Yazmaları: SK, Fâtih böl., nr. 3852; ) İstanbul Üniversitesi Ktp.,Türkçe, nr. 651, 695,1699, 2789. da kayıtlıdır.

III.Dîvân:

Bu eser, Mustafa Âlî’nin son dîvânı olup, ölümünden sonra derlenmiştir. Yazma,İstanbul Üniversitesi Ktp.,nr.768. [4]da kayıtlıdır.

Divanlarında 1549 gazel yer almaktadır. Edirneli Nazmî, Muhibbî, Halepli Edip ve Zatî’den sonra en çok gazel yazan divan şairleri arasında yer alır. Şeyhi,  Necati Bey  ve Mesihi  gibi önceki asrın şairlerine ve Bakî, Hayali Be , Ruhî, İshak, Usuli , Fuzulî, Sultan Murat, Celâl,  Salih, Emrî, Gınayî, Rahmî gibi çağdaşı olan gazel şairlerine nazireler yazmıştır Fars şairlerinden Hafız-ı Şirazî ve Molla Camî’den etkilenmiştir. [5]

Şiirlerinde “Günlük hayatın her türlü sahnesini “ işlemiştir. Av sahneleri ve hayvanlar, bayram, bezm, düğünler, giyim-kuşam, seferler ve zaferler, aşk ve ölüm gibi hemen her konu Âlî’nin şiirlerine yansımıştır. Osmanlı coğrafyasından yer adları, yerel ifadeler  de şiirlerinde geçer.” [6] Bu özelikleri ile de diğer divan şairleri arasında özel bir yere sahiptir. Kişisel zevklerini hobi ve meraklarını şiirlerine yansıtan çok az divan şairinden biridir.

DİĞER  ESERLERİ

Gelibolulu Âlî çeşitli alanlarda, irili ufaklı manzum ve mensur olarak elliden fazla eser vermiştir. Hemen hemen her türde ve konuda eser sahibi olan üretken bir ediptir.  Osmanlı coğrafyasının pek çok şehrinde bürokrat olarak görev yapmış, yaşadıklarını gördüklerini  gözlemlerini ve birikimlerini eserleri içerisinde  kaydetmeyi ihmal etmemiş,  hatta kimi zaman hiç ertelemeden kaleme almıştır.

Yazmış olduğu çok sayıda eserin meydana gelmesi de bu sayede gerçekleşmiştir. [Kunhul Ahbar,  Nusretname, Divanları , Menakıb-ı Hünerveran], münşeat [Menşeü’l-İnşa ve Münşeat], menkıbe [Mirkatü’l-Cihad], siyasetname [Nasihatü’s-Selatin], tercüme ve çeşitli konularda yazdığı risalelerin yanında divanları vardır.

Ayrıca, gazellerinden seçtiği yüz matla beytini bir araya getirerek Gül-i Sad-berg’i; Varidatü’l-Enîka ve Layihatü’l-Hakîka adlı divanlarından seçmeler yaparak başına bir mukaddime eklemek suretiyle Sadef-i Sad-güher’i tertip etmiştir. Hamse oluşturacak kadar mesnevi yazmıştır.

Nasîhatu’s-Selâtîn: Gelibolulu Mustafa Ali’nin hayatı ile ilgili bilgilerin esas kaynağını, şairin  Nasîhatu’s-Selâtîn isimli eseri teşkil etmektedir.  Şair bu  eserinde kendi hayatı hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Bu eser, aynı zamanda Osmanlı siyasal reform edebiyatında nasihatname/ siyasetname denilen yeni bir türün öncü çalışması olarak kabul edilmektedir.[7]

Tarih Konulu Eserleri 

Künhü'l-Ahbâr: Mustafa Ali’nin en büyük ve değerli eseri olarak kabul edilen  Kunhul Ahbar, Türkçe bir genel tarihtir. Eser, Hz. Âdem’den başlayarak Sultan III. Mehmed dönemine kadar olan hadiselerden bahseder. Künhü’l-Ahbar, bir dibace ve müellifin ‚rükn dediği dört bölümden oluşmaktadır. Eser, Ahmet Uğur’un başında bulunduğu bir heyet tarafından neşredilmiştir. Yazmaları: TSMK, Bağdat Köşkü, nr. 238;TSMK, Emânet Hazînesi, nr. 1392; TSMK,[8]

Menâkıb-ı Hünerverân

Hâlâtü'l-Kâhire mine'l-Âdâti'z-Zâhire

Fusûlü'l-Hallü ve'l-Akd fî Usûli'l-Harcı ve'n-Nakd

Nusretnâme: Lala Mustafa Paşa’nın 986-988/1578–1580 yılları arasında devam eden Azerbaycan ve Şirvan seferlerinin tarihçesidir. Yazmaları: SK, Es‘ad Efendi böl., nr.2433; TSMK, Hazine, nr.1365; Nuruosmaniye Ktp. nr.4350; TSMK, Revân, nr.298. [9] ( bkz Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri )

Fursatnâme: Yazarın, Azerbaycan ve Şirvan seferlerini anlattığı Nusretnâme adlı eserinin devamıdır. Bu eserin nüshası yakın zamanda Berlin’de bulunmuştur. Eser, Rana von Mende tarafından Almanca tercümesiyle birlikte neşredilmiştir. Yazma, Berlin, Preussische Staatsbibliothek, Yazma. or. oct. 2927.[10]

Nâdirü'l-Mehârib: Şehzâde II. Selim ile kardeşi Bayezid Çelebi arasında h.967/1559 yılında meydana gelen Konya Savaşını anlatan bir eserdir. Yazma, TSMK, Revân, nr. 1290.[11]

Heft-Meclis: Kanunî Sultan Süleyman’ın son seferi olan Zigetvar seferini anlatan bir tarihçedir. Eser, müellifin ‚Meclis  adını verdiği yedi bölümden ibarettir. Basılmış nüshası26 bulunan eserin yazmaları şu kütüphanelerde mevcuttur: SK, Es‘ad Efendi böl., nr. 2086; TSMK, Revân, nr. 1290. [12]

Zübdetü't-Tevârih: Zübdetü't Tevarih, el-Îcî’nin İşrâku’t-Tevârih isimli eserinin genişletilmiş tercümesidir. Eserde, Hz. Peygamber’in, Aşere-i mübeşşerenin, sahabelerin ve evliyanın menkıbelerinden bahsedilmektedir. Yazmaları: SK, Hacı Mahmud Efendi böl, nr.4505; SK, Hamidiye böl, nr.948; TSMK,Hazîne, nr.1330; TİEM,nr.433,434; SK,Reşid Efendi böl., nr.663.[13]

Mirkatü'l-Cihâd

Câmiü'l-Buhûr der-Mecâlis-i Sûr

Edebi  Eserleri 

·         Dîvan

·         Farsça Dîvan

·         Mihr ü Mâh

·         Mihr ü Vefâ

·         Tuhfetü'l Uşşâk

·         Riyâzü's-Sâlikin

Sosyoloji

·         Nushatü's-Selâtin

·         Mevâidü'n-Nefâis fî Kavâidi'l-Mecâlis

·         Mehâsinü'l-Âdâb

·         Hülâsatü'l-Ahvâl der-Letâif-i Mevâiz-i Sahîh-i Hâl

·         Tuhfetü's-Sulehâ

Diğer

·         Nevâdirü'l-Hikem

·         Hakâyıku'l-Ekâlim

·         Menşeü'l-İnşâ

·         Münşeât

·         Sultana öğütler

 (Gazel)

Benüm kim fakr ile fahr itmek ey dil hasb-i hâlümdür
Kanâ‘at Kâfı tâ evvel kademde pâymâlümdür

Temennâ-yı visâlün bir muhâl ümmîddür dilde
Der-âgûş-ı miyânun fikri bir yanlış hayâlümdür

Firâkum iştiyâkum sanma kim ta‘bîre kâbildür
Seni seyrümde seyrân itdügüm bezm-i visâlümdür

Dem-â-dem yanduğum yakılduğum nâr-ı gamundandur
Bu nâlişler bu sûzişler sana hep arz-ı hâlümdür

Ben ol bahrem ki dürr-i ma‘rifet ka‘rumdadur Âlî
Hevâ-yı ışk-ı pâküm cünbiş-i bî-i’tidâlümdür

Gelibolulu Ali Mustafa Hayatı ve Eserleri

Gelibolulu  Ali Mustafa Kunhul Ahbar

Gelibolulu  Ali Mustafa ve Nusretname Adlı Eseri

Gelibolulu Ali Mustafa Divanları ve Diğer Eserleri

Nusretname ve Minyatürleri

İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ 

·         Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar

·         Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

·         Gonca-i Bâğ-ı Murad Mesnevisi Rahimizade İbrahim Çavuş

·         Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence Rahimizade İbrahim Çavuş

·         Rahimizade İbrahim Çavuş Hayatı Tarihçiliği ve Eserleri

·         Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi ve Osman Gazi'nin Ş. Edebali'nin Evinde Gördüğü Rüya

·          Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi

·          Selaniki Mustafa Tarih-i Selanik’i

·         Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

·         Gelibolulu Ali Divanları ve Diğer Eserleri

·          Gelibolulu Ali Mustafa Hayatı ve Eserleri

·         Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

·         https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gelibolulu-mustafa-ali-ve-nusretname-adli-eseri/76753

KAYNAKÇA

[1] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ, https://www.jasstudies.com/Makaleler/1224369987_11Ert, SHF.  7

[2] Atsız, Âlî Bibliyografyası,s.22; İsen, Gelibolulu Mustafa Âlî,s. 8-9.

[3]  Mustafa Âlî’nin dîvânları hakkında geniş bilgi için bk. İ.Hakkı Aksoyak, Gelibolulu Mustafa Âlî ve

Dîvânlarının Tenkidli Metni (Yayınlanmamış Doktora Tezi),Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara 1999.

[4] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, sahf, 10

[5] Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK, Bağdatlı Ruhi, https://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/EDB301U.pdf. shf, 92

[6] Prof.Dr. Nihat ÖZTOPRAK, Bağdatlı Ruhi, https://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/EDB301U.pdf. shf, 92

[7] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, AGE, SHF, 18

[8] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, AGE, SHF, 18

[9] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, AGE, SHF, 18

[10] Rana von Mende, Mustafa Âlî’s Fursatnâme, Berlin 1989.

[11] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ, https://www.jasstudies.com/Makaleler/1224369987_11Ert, SHF.  7

[12] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ, https://www.jasstudies.com/Makaleler/1224369987_11Ert, SHF.  7

[13] Arş. Gör. Kasım ERTAŞ, GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ, https://www.jasstudies.com/Makaleler/1224369987_11Ert, SHF.  7