Mehmet Çınarlı Hayatı Edebi Kişiliği

Mehmet Çınarlı 

(d. Karaman – Ermenek 1925 / ö. Yalova 19 Ağustos 1999), Hisar dergisi ve Hisarcıların kurucularından Şair, Denemeci, Eleştirmen, Bürokrat

(d. 1925 - ö. 1999) 1925 yılında Karaman’ın Ermenek İlçesinde doğmuş 1999 yılında Yalova depreminde göçük altında kalarak vefat etmiş olan. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Türk yazar, şair, denemeci, eleştirmen.  Hisarcılar  şiir topluluğunun kurucusudur.

1925 yılında Karaman’a bağlı Ermenek’te dünyaya gelmiştir.  Şairin babası sağlık memurluğundan emekli ve “Doktor Osman” lakaplı Osman Çınarlı’dır.[1] annesi ise Emine Hanım’dır.

İlkokulu Ermenek'te okuyan şair 1937’de Ermenek Merkez İlkokulu'nu bitirdi. Ermenek’te ortaokul olmadığı için 1940’da Konya Lisesi'nin orta kısmına yazıldı. Devlet Parasız Yatılı sınavını kazanarak girdiği Antalya Lisesi'ni 1943’de tamamladı. Çınarlı'nın yayınlanan ilk şiiri olan "Antalya 'da Kış"  adlı şiiri 1937’de lise tahsili sırasında ve Antalya Gazetesi'nde çıktı.

Liseyi bitirdikten sonra Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesine devam etmeye başladı. 1948 yılında Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezun oldu. Daha sonra Maliye Bakanlığı'nda devlet memurluğuna başladı. 

Lise öğrencisi iken şiir yazmaya başlayan şairin ilk şiirleri önce Antalya Gazetesi ile Yediğün ve Yarımay gibi magazin gazetelerinde çıktı. Daha sonra fikir ve sanat dergisi Çınaraltı dergisinde yayınlanan şiirleri ile adını duyurmaya başladı. Doğu dergisinde de şiirleri çıkmaya başlamıştı. Sonbahar adlı şiir ile üniversiteler arası açılmış bir şiir yarışmasında birincilik ödülü aldı. (1948).[2]Bu ödül onun şiir ve şairlik hecesini arttırdı.

Maliye Bakanlığı'nda çalışırken Çağdaş Türk Edebiyatı tarihinin en önemli dergilerinden biri olan Hisar Dergisinin ve bu dergi etrafında toparlanan  Hisarcılar  şiir topluğunun kurulmasında öncülük edenlerden biri oldu.

İlk sayısı 16 Mart 1950’de yayınlanan Hisar dergisinin ve Hisarcılar şiir topluluğunun kurucularından olan Mehmet Çınarlı, resmi görevlerinden artan zamanlarının büyük bir kısmını Hisar'ın aksamadan yayınlanması ve olgunlaşmasına sarf ederek 1950-1956, 1966-1969 yılları arasında derginin imtiyaz sahipliğini de üzerine aldı. [3] Hisar Dergisinin yanında şiirlerini Türk Yurdu, Töre, Çağrı, Ilgaz, Türk Edebiyatı gibi dergilerde de yayınladı. [4]

1955’te İngilizce öğretmeni Nuran İşeri ile evlendi ve bu evliliğinden Oya ve Bahar adlı iki kızı oldu.

1960 yılında Bütçe ve Mali kontrol Genel Müdür Yardımcılığı'na atandı. 1961’de Amerika’ya gönderilen Çınarlı, orada 8 ay kalarak çalışmalarda bulundu.  1964 yılında da Maliye Tetkik Kurulu Üyeliği'ne getirildi. [5]1967 yılında TBMM tarafından Sayıştay Üyeliği'ne seçilen şair 14 yıl boyunca bu görevinde bulundu.  1981 yılında Anayasa Mahkemesi Üyeliğine seçildi.  

1984’te ilk eşi olan Nuran İşeri ayrılan şair, üç yıl sonra 1987’de emekli bir albayın kızı Gönül Kayra ile ikinci evliliğini yaptı.

Mehmet Çınarlı, 1990 yılında yaş haddinden dolayı Anayasa Mahkemesi Üyeliğinde iken emekli oldu.[6]

1999 yılında Ülkemizi derinden üzen Yalova depreminde göçük altında kalarak vefat etmiştir.[7] Kabri, Ankara Karşıyaka Mezarlığındadır. [Hisar Dergisi’nin 26. sayısında (1966) şairin geniş biyografisi mevcuttur.]

ŞAİRLİK HAYATI VE HİSAR DERGİSİ

Çınarlı, geleneğe bağlı bir şairdir. Şiirlerini ARUZ ÖLÇÜSÜ  ve  Hece Ölçüsü ile yazdı.  

Şiire olan merakı ortaokul yıllarında Faruk Nafiz’in şiirlerine duyduğu ilgi ile başlamıştı. Yayınlanan ilk şiirleri lise eğitimi için kaldığı Antalya’da iken yayınlandı. “ İlk şiirlerini lise yıllarında Antalya Gazetesi, Yedigün, Yarımay gibi magazinlerde yayınlayan Mehmet Çınarlı sanat ve edebiyat ortamına ciddi manada Çınaraltı dergisinde yayımlanan şiirleri ile girer.” (Emiroğlu 2000: 28)

Edebiyat dünyamıza olan en büyük katkısını kurduğu Hisar dergisi ve Hisarcılar topluluğu ile yaptı. Bu Çınarlı’nın şiirleri Doğu, Hisar, Edebiyat Âlemi, Türk Yurdu, Evrim, Çağrı, Ilgaz, Milli Kültür, Türk Edebiyatı, Türk Dili gibi dergilerde yayımlanmıştır.

Hisar Dergisinin sahibi olarak dikkati çekti. Topluluğun kurulmasında önemli rol oyandı. Küllük’te yapılan gizli oylama ile dergisinin mülkiyeti ona verildi. “ Türk edebiyatında Mehmet Çınarlı adı Hisar dergisiyle anılır. Hatta ona "Mehmet Hisarlı" diye hitap edenler bile olmuş. Hisar’a da ‘Çınar’ dergisi diyenler varmış.” (Emiroğlu 2000: 28) Hisar Dergisini kuranlar şunlardı.  

• Bekir Sıtkı Erdoğan

• Yavuz Bülent Bakiler,

• Feyzi Halıcı,

• Nüzhet Erman

• Turgut Özakman ,

• Halide Nusret Zorlutuna,

• Arif Nihat Asya

• Tarık Buğra 

• Cemil Meriç

• Faik Baysal 

• Prof Dr. Metin And

• Talat Sait Halman

26 Aralık 1966’da  Ankara Radyosu’nda hazırlanan “Radyoda Hisar Saati” programında  Sanat anlayışlarını ilkelerini programa katılan diğer temsilcilerden; Munis Faik Ozansoy, İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer,  Gültekin Samanoğlu, ve Nevzat Yalçın ile birlikte açıkladı.[8]  Daha sonra bu ilkeler, Hisar dergisinin 113. ve 114. (Şubat, Mart 1967) sayılarında Hisarcıların bildirisi olarak dört madde halinde yayımlandı.

1975 yılı Mart sayısında yayınlanan Mehmet Çınarlının “Çeyrek asır geçti” isimli yazısında sıralanan dört ana madde ise şunlardır. Bunlardan birincisi,  başka milletlerin ortaya getirdikleri sanat ürünlerini taklit ve kopya ederek milli bir sanatın yaratılamayacağıdır. İkincisi ise olmak için eski ile bütün bağların koparmamak ve yıkmamak gerektiği düşüncesi idi. Üçüncüsü ise, sanat, düşünce ve ideoloji akımları karşısında bağımsız olmalıdır, sanatçının belli bir ideolojinin propagandasını yapmamalıdır. Dördüncüsü ise dil anlayışından çıkıyordu. Öz Türkçeciler, dili anlaşılmaz bir hale sürüklemektedir. Halkın anlayacağı yaşayan Türkçenin kullanılması gerekir.

Prof. Durmaz, 1950 de yayın hayatına başlayan Hisar Dergisi’nin kapanma sinyalinin ilk kez Mehmet Çınarlı tarafından 1979 yılında verildiğini Mehmet Çınarlı’nın ekonomik güçlükler nedeniyle dergi çıkarılmasının güçlüklerinden söz ettiğini yazar. Nihayet Dergi, Aralık 1980 yılında 277 sayısını da çıkardıktan sonra yayın hayatına veda etmiştir. [9]

Mehmet Çınarlı Şiir, deneme ve eleştirilerini Hisar Dergisinin yanında Türk Yurdu, Töre, Çağrı, Ilgaz, Türk Edebiyatı gibi dergilerde de yayınlamıştır. Hayatı boyunca şiirlerinde ve yazılarında Hisarcıların dört madde halinde sıraladıkları ilkeler içinde kalarak yazmış, geleneklere bağlı bir şair ve yazar özelliği göstermiştir.

Hisar Dergisinin kurulmasına önemli roller Üstlenen ve derginin sahibi olan Çınarlı’nın ilk şiir kitabı olan Güneş Rengi Kadehler,1958’de, ikinci şiir kitabı Gerçek Hayali Aştı,1969’da yayınlanır. Üçüncü şiir kitabı olan Bir Yeni Dünya Kurmuşum 1969 da çıkar. Bir Yeni Dünya Kurmuşum adlı eserinin 1974 yılında yapılan ikinci baskısı ile Üniversitedeyken aldığı şiir ödülünden sonra  (1976) yılında Türkiye Milli Kültür Vakfı Şiir Armağanı’nı kazanmıştır.  

Çınarlı, geleneğe bağlı bir şairdir. Aruz ve heceyle yazdı. ş, uzun ve değişken yıllarda hep güzelin, tabiliğin, millî ve manevî değerlerin ve aklı selimin sözcülüğünü yapmıştır.

Şiirde genellikle aruzu kullanmış, kimi şiirlerinde de hece ölçüsünü kullanmıştır.  “Çağdaş tema ve konuların hepsine açık olan şiirinde eski biçimlerin yeni bir havaya kavuştuğu sezilir. Çoğu zaman vezni hissettirmeyecek kadar ustalıklı iç ahenkle kurduğu şiirleri aruz vezninin yeni imkânlara gelebileceğini ispat etmektedir”.[10]

Çınarlı içerik olak milli ve manevi değerlere yabancı olmayan konuları tercih eden bir şairdir. Dil anlayışı ile Türkçe’nin doğal yapısına ve gelişimine aykırı olmayan bir sadelik anlayışı içindedir. TDK ya ve Öz Türkçecilik anlayışına karşı çıkmış, müdahale yolu ile dilde sadelik sağlanması ile dilin uydurma kelimeler ile doldurulmasına razı gelememiştir.  “Çınarlı, dili uydurmacılığa götürüp tahrip edenlere karşı çıkmış, ferdi konular yanında toplum dertleriyle de ilgilenmiştir.”[11]Şiirlerindeki dil yalın dır ve şiirlerinde kullandığı imajlar yaşadığı döneme aittir. Çınarlı bu düşüncelerle bir şiir dili oluşturmuş, kendisine has neo-klasik bir söyleyiş  ve sağlam bir Türkçe geliştirmiştir. Eserlerinin tümünde dil, ölçü ve kafiyeyi kendi emrine alan Çınarlı, son derece rahat söyleyişe sahiptir[12]

Hisar topluluğunu oluşturan isimler arasında özellikle Munis Faik Ozansoy ve Mehmet Çınarlı divan edebiyatı kaynağından en fazla beslenen iki şair olarak dikkat çekerler. Mehmet Çınarlı, son devir Türk şiirde gelenekle birlikte estetiği yakalayan, klasik Türk şiir geleneğini devam ettirme arzusunda olan bir şairimizdir. His ve hayal unsurlarını şiirlerinde kullanırken, bir zorlama göremeyiz. Kendi yaşadıklarını, bir başka söyleyişle his ve hayallerini şiirine aktarırken, içtenlik ön plana çıkar. [13]

Talat Salim Halman ve Yusuf Mardin bazı şiirlerini İngilizceye çevirmiştir. Yusuf Şardağ, Bekir Sıtkı Sezgin, Cinuçen Tanrıkorur,B. Özgen bazı şiirlerini Türk Sanat Müziği formunda bestelemişlerdir. [14]

Hem aruz hem de hece ile şiir yazan şairin şiirleri millî kültürle beslenen şiirler şekil yönünden mükemmel, muhteva yönünden de orijinal hayallerle doludur. Sâde, yaşayan Türkçe ile ferdî ve millî konulan ele alan şiirler yazmıştır.

Çınarlı aynı zamanda bir eleştirmen ve deneme yazarıdır.  Hisar dergisinde yayımladığı deneme ve tenkit yazıları ile Hisar dergisi Çevresinde bir şairler okulunun oluşmasını sağlamıştır.  

Deneme ve Eleştirileri ile de dikkat çeken bir şairdir. "Cemiyetimizde "yuvarlak insan" olmak öyle rahat; "köşeli" kalabilmekse o kadar güç ki! Bütün şartlar size renksiz olmanızı; şahsiyetinizi, prensiplerinizi bir kenara bırakmanızı; hiçbir ideale bağlanmamanızı emrediyor."[15] Gibi cümleleri ile nesir alanında da başarılı bir şari olduğunu göstermiştir. Şairin birçok anı kitabı ve denem eseri basılmıştır. Buna rağmen asıl sşöhretini Hisar dergisi ve şairliği ile kazanmıştır.

Eserleri

·         * Güneş Rengi Kadehlerle (Şiirler, 1958)

·         * Gerçek Hayali Aştı (Şiirler, 1969)

·         * Bir Yeni Dünya Kurmuşum (Şiirler, 1969)

·         * Halkımız ve Sanatımız (Denemeler, Hisar Yayınları: 9, Başnur Matbaası-Ankara 1970)

·         * Söylemek Yaraşır (Denemeler, Ötüken Yayınları: 134, Yaylacık Matbaası-İstanbul 1978)

·         * Sanatçı Dostlarım (Denemeler, Ötüken Yayınlar: 133, İstanbul 1979)

·         * Zaman Perdesi (Anılar, İncelemeler, Tenkitler, Dergah Yayınları Birinici Basım Nisan-1983)

·         * Mısralarda Gezinti (Denemeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, ISBN 9751706327, Ankara 1990))

·         * Altmış Yılın Hikayesi (Anılar ve Biyografiler, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999)

NİYE EFKÂRLANAYIM

Niye efkârlanayım, yok ki denizlerde gemim.
Evrenin hırs dolu dünyasına çulsuz gelenim.     

Menfaat faslını hiç geçmedi gönlümdeki saz,
Nice yıldan beridir türlü makamlar denedim.         

Hep büyük ülkülerin uğruna girdim savaşa.
“Hâne viran olacaktır” dediler, dinlemedim.    

Geçtiğim halde dayanmakta sabır taşlarını,
Dostlarımdan daha çok düşmanım olmuş nideyim?

Anlayanlar çıkacak, şimdi değer bulmasa da,
Canevimden koparak geldi benim her eserim.

KAYNAKÇA

[1] Bulut, Ali (1991). Mehmet Çınarlı Hayatı-Eserleri-Sanatı. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

[2] Bulut, Ali (1991). Mehmet Çınarlı Hayatı-Eserleri-Sanatı. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

[3] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/hisarcilar-toplulugu-kurulusu-gorusleri/114098

[4] Dr.Aslan Tekin, Edebiyatımızda İismler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf,156

[5] Bulut, Ali (1991). Mehmet Çınarlı Hayatı-Eserleri-Sanatı. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

[6] https://www.idefix.com/kitap/altmis-yilin-hikayesi-mehmet-cinarli/tanim.asp?sid=HI4IJT8CDY4YSPDJ5IFE

[7] https://kurumsal.kulturturizm.gov.tr/turkiye/karaman/kimlerleunlu/mehmet-cinarli#content

[8] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/hisarcilar-toplulugu-kurulusu-gorusleri/114098

[9]  Prof. Dr. Ramazan DURMAZ, TÜRK EDEBİYATI VE DÜŞÜNCE HAYATINDA HİSAR DERGİSİ, https://www.turkocagi.org.tr/e, 14 Nisan 2011

[10] Mustafa ÜFTADE, Sanat Ufkumuzdan Kayanlar,Eylül - Ekim 2013 - Sayı : 68

[11] Mustafa ÜFTADE, Sanat Ufkumuzdan Kayanlar,Eylül - Ekim 2013 - Sayı : 68

[12] Yrd. Doç. Dr Öztürk EMİROĞLU, KAYNAĞINI GELENEKTEN ALAN HİSARCILAR , https://www.turkishstudies.net/Makaleler/251565459- Emiroğlu, Öztürk (2000). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Hisar Topluluğu ve Edebi Faaliyetleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.

[13] Dr. Gıyasettin AYTAŞHİSAR ŞAİRLERİNİN ŞİİRLERİNDE HİS ve HAYAL UNSURLARI, https://w3.gazi.edu.tr/~giyaytas/eng

[14] Dr.Aslan Tekin, Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf,156

[15] Oyhan Hasan BILDIRKİ, ÇINARLI'NIN NESİRLERİ ÜZERİNE, https://my.opera.com/b%C4%B1ld%C4%B1rki/blog

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]