Tiyatro çeşitleri
Tiyatro eserleri müziksiz (trajedi, komedi, dram) ve müzikli (opera, operet, komedi müzikal, bale, revü, skeç) olmak üzere iki grupta toplanır.
Trajedi: Kişilere korku, heyecan ve acındırma telkinleriyle ibret vermek maksadı güden en eski tiyatro çeşididir. Nazım halinde yazılması ve değişmez kaidelere bağlı olması sebebiyle öbür tiyatro çeşitlerinden kolayca ayrılır.
Trajediler genelde beş perdelik oyunlardır. Eski Yunan’da, çok oynanan bu eserler 3 veya 6 perdelik de olabilirdi. O zamanki tiyatrolarda dekor bulunmaz, ancak sahnenin bir köşesinde olayların sebep ve sonuçlarını anlatan bir koro yer alırdı. Konusu çok defa eski Grek’te aristokrat sınıfın yaşayışı ve Yunan mitolojisinden seçilmiştir. Bazı Fransız şairleri bunların yanısıra Latin, İspanyol ve Osmanlı tarihlerinden konular alarak, bunları kendi düşünce ve anlayışlarına göre işlemişlerdir.
Kahramanlar; kral, kraliçe, prenses, eski Yunan’ın tanrı ve yarı tanrıları gibi en üst tabaka kişilerden seçilmiştir. Orta tabaka ve basit halk adamlarına rastlanmaz. Kahramanları arasında geçen olaylar insanların rûhi zayıflıklarını, ihtiraslarını, iradeye bağlı yüce davranışlarla çarpıştırır.
Trajedilerde; olay, zaman ve çevrede birlik demek olan “üç birlik kuralı” benimsenmiştir. Trajedilerde iç içe girmiş karışık vak’alar bulunmaz. Ayrıntıya girmeden tek bir olay gösterilir. Olayın ön ve son tarafları, sebepleri ve sonuçları gerektikçe koronun ağzından halka duyurulur. Buna “olay birliği” denir. Trajedi olayının bir günde (24 saatte) olup bitmiş gibi gösterilmesine “zaman birliği”, tek bir şehrin belli bir köşesinde başlayan olayın yine orada bitmesine de “çevre (mekân) birliği” denir.
Trajedilerde parlak nutukları andıran yüksek ve asil bir üslup kullanılır. Kaba, çirkin, bayağı ve hatta alelade sözler bulunmaz. Trajedi şairleri mısralarının derin manalı ve hikmet dolu olmasına önem vermişlerdir.
Trajedilerde kadere, ahlak, töre ve geleneklere üstün bir değer verilmiştir. Fakat bunlar eski Yunan felsefe ve kültürünün benimsediği şekilde anlatılmıştır. Trajedi eserleri yaşadıkları çağın ve toplumun ahlak ve törelerine zıt gidenlerle alın yazılarına meydan okumak cür’etini gösterenlerin çektikleri büyük acıları ve başkalarına çektirdikleri sıkıntıları konu almıştır. Bu bakımdan sonu mutlaka bir ölümle biter. Bu özellikleri dolayısıyla trajedinin maksadının “insani ıstırapların ifade edilerek seyircilerin rûhunda korku ve merhamet uyandırılması” olduğu kabul edilmektedir.
Komedi:
Kişilerin, olay ve adetlerin gülünç, eğlendirici, yönlerini göstermek suretiyle ibret vermeyi ve hoşça vakit geçirtmeyi gaye edinen tiyatro çeşididir.
Dalkavukluk, korkaklık, cimrilik, dalgınlık, kibirlilik, ukalalık gibi insanlar için birer kusur olan huy ve alışkanlıklar dev aynasında büyütülerek ve abartılarak seyirciyi güldürecek tarzda sahneye konulur. Bu kusurlar derece derece pek çok insanda bulunduğundan bir bakıma seyirciyi kendi kendine güldürmüş olur. Böylece seyirciye ince bir ders vermek istenir.
Komedilerde de konu-çevre-zaman birliği (üç birlik kuralı) benimsenmiştir. Konuları günlük hayattan alınan komedilerde kahramanlar rastgele kişilerdir. Çevre belli bir yerdir. Bilhassa Yunan komedyalarında kaba, bayağı ve çirkin ifadeler kullanılmıştır. Trajedilerin aksine kaba şakalar, kelime oyunları, bayağılaştırıcı imalar önemli yer tutmuştur. Molier’in komedileri üslûp bakımından daha derli topludur.
Her zaman ve her yerde rastlanan insan kusurlarını belli tiplerde göstererek gülünç eden komedilere “karakter komedisi” denir. Belli bir toplumu veya bütün insanlığı alarak bozuk ve aksak yanlarını hicveden komedilere “töre komedisi”, edebi hicvin sahneye uygulanmış şekline “yergi komedisi”, bir derinliği olmayan, sırf güldürmek için yazılan komedilere de “entrika komedisi” denir.
Dram: Trajediyle komediyi bir araya getiren tiyatro çeşididir. Modern tiyatronun sürekli olarak aristokrat zümrenin yaşayışının veya sadece hayatın gülünç taraflarının sahneye konmasını yeterli bulmayarak hayatı birçok tarafıyla temsil etme arzusundan doğmuştur.
Dram, nesir ve nazım halinde yazılabildiği gibi, üç perdeden beş perdeye kadar olabilir. Üç birlik kuralını tamamen reddeder. Beşeri temalardan çok toplumcu ve milli konuları işler. En kanlı ve çirkin vak’aları seyirciye göstermekten çekinmez.
Konularını hayatın acıklı veya gülünç, çirkin veya güzel hemen her olayından alabilen dramda kader, ümit, neş’e, şüphe, tasa, facia ve komik davranışlar birarada bulunabilir. Kahramanları arasında her tabakadan halkın yanı sıra üst tabaka kişileri de bulunur. Her türlü mizaca yer verilir. Dram eserleri hakikati göstermek iddiasında olmuşlardır.
Dramın ciddi ve ağırbaşlı yazılmış şekline “piyes”, duygulandırıcı ve fazla heyecan verici olanına “melodram”, bir masalın sahneye getirilmesine de “feeri” denir. (Bkz. Dram)
Opera:
Bütün sözler, hareketler ve jestleri musikiyle bestelenmiş ve orkestra şefinin idaresine verilmiş dram ve trajedilerdir. Trajedilerde bir tek kelime müziksiz söylenmez. Opera, musiki, kilise ve paganizm (Eski Yunan putperestliği)den çıkmıştır. Ağır bir hüzün havası hâkimdir. Olaylar acıklı ve hislidir. Olağanüstü vak’alar sık sık görülebilir. Çok gösterişli dekor ve kıyafetler içinde sunulur.
Operet:
Sözlerinin müziksiz kısımları müziklerden çok olan tiyatro eserleridir. Halka hitabetmek için yazılır. Operetlerde renk, ışık, kıyafetler ve dans en göze çarpıcı şekilde kullanılır.
Bale:
Birçok yönüyle operaya benzeyen, fakat sahnedeki bütün hareketleri ahenkli ve zengin dans figürleri halinde gösterilen baştan sona besteli bir tiyatro çeşididir.
Revü: Operetin daha hafif fakat hiciv, alay, tenkit dolu çeşididir.
Skeç: Beş-altı dakikaya sığdırılan tablolar halinde kısa, mûsikili oyunlardır. Bir çeşidi de radyo skeçleridir.
BAŞLICA TİYATRO TERİMLERİ
Perde: Tiyatro eserlerinde konunun ana bölümlerinden her birine denir.
Dekor: Tiyatroda olayın geçtiği yer ile eşyaların tümü.
Suflör: Oyunculara, rollerinde unuttukları sözleri sahne gerisinden, seyircilere hissettirmeden hatırlatan kimse.
Diyalog: Kişilerin karşılıklı konuşmaları.
Monolog: Tiyatro eserinde biri kişinin tek başına konuşması.
Tirad: Tiyatro oyununda kişilerin birbirlerine karşı söyledikleri coşkulu uzun sözler.
Fars: Basit olay ve yergilerle dolu halk komedisidir.
Vodvil: Hareketli ve eğlenceli bir konuya dayanan alaycı, taşlamalı komedi.
Komedi Santimental: Güldürürken düşündüren, insanı duygulandıran içli komedi.
Piyes: Gerçeklere uygun, ciddi konulu dram.
Melodram: Seyirciyi heyecanlandıran, hareketli ve duygusal oyun türü.
Feeri: Masal öğelerinden yararlanılarak yazılmış tiyatro eseri.
Opera: Tüm sözleri bestelenmiş trajedi veya dram.
Operet: Sözlerinin bir kısmı müzikli, bir kısmı müziksiz olan tiyatro eseri.
Bale: Konusunu müziğe bağlı hareketlerle gösteren, konuşmanın yer almadığı tiyatro türü.
Kostüm: Oyuncuların oyun esnasındaki kıyafetleri
Rol: Oyuncuların konuşma ve hareketlerinin tümü.
İLGİLİ YAZILARIMIZ VE LİNKLERİ
Müzikli Tiyatro : Opera Operet Bale Revü Skeç
Tiyatro Nedir Eseri Oyunu ve Unsurları
Ahmet Vefik Paşa Hayatı Eserleri ve Tiyatroculuğu
Servet-i Fünun Döneminde Tiyatro
Tiyatronun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri
Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya s_kuzucular@hotmail.com