Orhan Hançerlioğlu Hayatı ve Eserleri

 Orhan Hançerlioğlu (d. Kırkkilise'de (Kırklareli) 19 Ağustos 1916, - ö. 9 Temmuz 1991, İstanbul) Felsefe ve ekonomik alanındaki sözlük çalışmalarıyla da tanınan yazar, araştırmacı, hukukçu

Tam adı Orhan Bali Hançerlioğlu’dur.  Kayıtlarda ise Orhan Bali, Orhan Zahid ve Orhan şeklinde geçer. Birçok kaynak onun doğum yerini 19 Ağustos 1916 İstanbul olarak göstermiştir. Ancak onun doğum yeri Kırkkilise (Kırklareli)dir. Babası tüccarlık yapan Zahid Bey, annesi ise ev hanımı Sehavet Hanım’dan dünyaya gelen tek çocuk olmaktadır. Eğitim ve öğretim hayatı 1923-1924 öğretim yılında Şişli Terakki Lisesi’nin yuva kısmında başlamış,  16 Şubat 1925 tarihinde ilk mektep kısmına alınmıştır. Ortaokul ve liseyi aynı okulda okumuş, 1935'te Şişli Terakki Lisesinden mezun olmuştur. Şişli Terakki Lisesi’nde ve on üç yaşındayken bir şiir yarışmasında ödül almıştır. Okuldaki lakabı ise "edebiyatçı"dır

 

Liseyi bitirdikten sonra başladığı İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini 1939 yılında bitirir. Fakülte yıllarında iken ilk kitabı Kıvılcım (1936) adındaki şiir kitabı yayımlanır. 1 Kasım 1939 tarihinde askere gider ve 28 Kasım 1941 tarihinde yedek subay olarak yaptığı askerliğini bitirir. Yedek subay olarak askerliğini yaparken 31 Ekim 1940 tarihinde çocukluk ve sınıf arkadaşı olan ressam Atıfet Hanım’la evlenir. ( PROF. DR. MERAL DEMİRYÜREK, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/orhan-hancerlioglu ) Ancak bu evliliğinden çocukları olmayacaktır.

 

Askerlik sonrasında ve 1942-1947 yılları arasında Edirne ve Adana'da nahiye müdürlüğü, bucak müdürlüğü yaptıktan sonra Meriç, Keşan ve Karaisalı’da kaymakamlık yapmıştır.  1947 yılında İstanbul Belediye Müfettişi, Emniyet Şube Müdürü olur. Otobüs ve Tünel İşletmeleri Hukuk Müdürlüğü görevinde bulunurken edebiyat dünyasına şiirleri ile girmiş, edebiyata olan ilgisini çalışma yıllarında belli etmeye başlamıştır.  Edebiyat hayatındaki ilk başarısını 1949 yılında Şadırvan Dergisinin açtığı bir yarışmada bir hikâyesi ile birinci olarak gerçekleştirir.

Yazdığı ilk hikâyesi "Selman'ın Gocukları" (1949) yayımlanan ilk hikâyesi ise "Köylücükler" (Amaç dergisi, 1946) adını taşır. 1949-1953 yılları arasında Varlık, Fikirler, Yeditepe, Beş Sanat, Şadırvan ve Ağaç adlı dergilerde hikâyeleri çıkmıştır. İnsansız Şehir (1953) adıyla hikâyelerini kitaplaştırır. 1951'de ilk romanı Karanlık Dünya yayımlanmıştır.

 

1952’de İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrosu Müdürlüğü yapmıştır. 1953’ten sonra İETT’ye girerek Hukuk İşleri Müdürü olarak çalışmaya başlamıştı. [1] 1953 yılında İETT’de Hukuk İşleri Müdürüdür. İETT’de görev yaptığı sürede İstanbul kent tarihi açısından önemli işlere imza atmıştır.  Kurumun hukuk işlerinin yanı sıra kültürel aktivitelerini de başarıyla yönlendirir.[2] “ İETT Ünlüleri “  olarak bilinen çok sayıda sanatçı ve edebiyatçıya öğrencilik yıllarında yarı zamanlı iş imkânı sağlayarak eğitimlerine devam etmelerine yardımcı olur. Bu isimler arasında Eski TBMM Başkanı Ferruh Bozbeyli, YAŞAR KEMAL  ,Tuncel Kurtiz, Hıfzı Topuz ve Memduh Ün gibi ünlüler yer almaktadır.[3]

 

Türkiye Büyük Mason Mahfili’nin büyük üstadı[4] ,  1966-1968; Türkiye Süprem Konseyinin Grand Komandörü olan Orhan Hançerlioğlu   bu sayede oldukça etkin biri olabilmiş, devletin çeşitli kademelerine çeşitli insanları  yerleştirmeyi rahatlıkla başarmıştır. [5]

 

Bu nedenle birçok eserinde Mason oluşuna dair birçok işaret vermekten de çekinmemişti.  Örneğin Yedinvi Gün[6] adlı romanını işte bu yönde ve farklı bir teknikle yazmış;  eserindeTevrat’tan Allah’ın dünyayı yarattığı 7 günle ilgili bölümlerden alıntılar da yaparak bu romanını yazmıştır.  Yedinci Gün Romanı  bir anlamda Mason  olduğuna dair edebi bir işaret olarak görülmelidir.

 

1951-1957 yılları arasında kısa sürede sekiz adet roman yazmayı başarır. 1955 tarihli Ali, Türk Dil Kurumu Ödülünü kazanır. 1956 yılında "Ali" adlı romanıyla da Türk Dil Kurumu Ödülü’nü kazanmıştır. [7]Orhan Hançerlioğlu 1956-58 yılları arasında TRT uzun dalga radyo yayınında akşam saatlerinde yer alan "Binbir gece masalları" adlı yayında masalları seslendirir[8] Radyo programları ile meşhur birisi olmuştur.

 

 İETT’ de yirmi beş yıl görev yapan sanatçı 1978’deETT’den emekli olur. [9]Emekli olduktan sonra bir süre yurtdışı geziler yapmış,  Fransa, Almanya, Hollanda, İtalya, İsviçre gibi Avrupa ülkelerini gezmiştir.

 

Türk Dil Kurumu'nda görev alan Türkiye Büyük Mason Mahfili’nin büyük üstadı Orhan Hançerlioğlu 9 Temmuz 1991’de İstanbul'da yaşamını yitirir. Kalp yetmezliğinden vefat eden yazar Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.

 

Orhan Hançerlioğlu Yard. Doç. Dr. Meral Demiryürek’in “ Roman İncelenmesinin Teorik Temelleri ve Uygulamaları Orhan Hançerlioğlu Hikâyeden Öte Romandan Beri “  (Akademik Kitaplar, İstanbul: 2010) isimli eseriyle okurlara tanıtılmıştır.[10] Muammer Gürbüz tarafından hakkında bir doktora çalışması yapılmıştır. Orhan Hançerlioğlu ( hayatı, sanatı, eserleri )  İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. 1993, Doktora Tezi.,Meral Erdem, AÜ DTCF'de  Orhan Hançerlioğlu'nun Roman ve Öykülerinde Tipler, adlı 1983 bir tez hazırlamıştır. 

 

SANATÇI KİŞİLİĞİ 

Sanat hayatına şiirle girmiş ve bir şiir kitabı çıkarmıştır.(Kıvılcım, 1936). Bazı dergilerde şiirleri de çıkan yazar şiirden hikâye alanına yönelir.  Bir hikâyesi Şadırvan dergisinin yarışmasında birincilik kazandıktan sonra 1946 Beş Sanat, Varlık, Yeditepe, Yenilik, Ataç ve Türk Dili dergilerinde yayınlanan eserleri adını duyurmuştur. Hançerlioğlu, eserlerinde insan davranışlarının toplumsal ve psikolojik nedenlerine irdeleyen öyküler ve romanları ile dikkati çekmiştir.

Hikâye yazarlığından roman geçen yazar 1951’den 1957’ye kadar her yıl bir roman çıkarmıştır.  Orhan Hançerlioğlu’nun lk romanı 1951, son romanı ise 1960 yılında yayımlanır. Romanlarında genellikle kentlerde yaşayan insanların acılarını ele alan romancı, İlk romanı olan  "Karanlık Dünya" ile dördüncü romanı "Ekilmemiş Topraklar"’da Anadolu sorunlarını ele almıştır. Diğer romanlarını ise büyük şehir yaşamlarından seçtiği hayat parçalarını ve kent insanlarının gündelik sorunlarını işler. Bu romanları büyük hikâye kapsamında ve romandan kısa ölçeklerde yazmıştır. Romanlarını büyük hikâye ölçüsünde daraltması ve her bir romanında başka bir teknik ve biçimsellik denemesine girişmesi, dikkati çeken özelliklerinden biri olmuştur.

 Kent insanının sorunlarını ele aldığı, İstanbul'da geçen romanlarından ilki “Büyük Balıklar” adlı romanıdır. Orhan Hançerlioğlu Anadolu'yla birlikte, kent insanının sorunlarına da eğilen bir yazar olarak görünür. Oyun, Kutu Kutu İçinde, Yedinci Gün İstanbul'u eksen alarak kent insanının değişik sorunlarına değindiği romanlarıdır.[11]

İlk romanı Karanlık Dünya’da idealist bir hâkimin bir Anadolu kasabasındaki mücadelesi anlatılır. Romanın sonunda kahramanın Anadolu’da kalmaya karar vermesi idealizmin vardığı noktayı ortaya koyar. Ekilmemiş Topraklar’ da fakir köylü ile devlet arasındaki çatışmayı işler. Büyük Balıklar İstanbul panoraması niteliğindedir. Değişik kesimlerden farklı insanların yaşama tarzları, zevkleri, bunalımları anlatılır. Oyun adlı eserinde Halim adındaki devlet memurunun gerçek dünya ile hayal dünyası arasındaki geliş gidişleri, insanın mutsuzluğu ve çaresizliği işlenir. Beşinci romanı Ali’de farklı bir anlatım tarzı vardır. Aynı isimde ve ayrı bende bir kişi toplumun değişik kesimlerindendir. Romanın her bölümü Ali’nin bir başka kişiliğini anlatacak şekilde düzenlenmiştir. Kutu Kutu İçinde iki kız arasında tercih yapmak durumunda olan Doğan’ın dünyası, çelişkileri ve endişeleri anlatılır. Romanda bir insanın toplumsal davranış değerleri ile kendi içerisindeki değerleri arasındaki çatışmalar anlatılır. Yedinci Gün’de büyük şehir insanının bunalımı, patlama noktasına gelişi anlatılıyor. Orhan Hançerlioğlu’nun son romanı Bordamıza Vuran Deniz’de Antep’ten çıkıp İstanbul’a yerleşen Hacı Cemalettin Efendi ailesinin yaşadıkları anlatılır. Bu romanda hem büyük şehirlere göç gibi bir konu işleniyor hem de bir aile tarihi gözler önüne serilir. [12]

 

Hançerlioğlu, hikâye ve  romanlarında  toplumu ve insanı psikolojik açıdan da irdeleyen bir yazar olarak dikkat çekmiştir. Kendi sanat anlayışını "gerçeğe sanatçı eliyle yeniden biçim verilmesi" olarak özetleyen yazar gerçekçiliği "olmakta olan değil, olması gereken gerçek" şeklinde açıklayarak klasik gerçekçilikten ayrılır (Baydar, Mustafa (1956). "Orhan Hançerlioğlu ile Bir Konuşma". Varlık. 1 Nisan 1956. S. 429. s. 6-7. : 6).

Yazar 1957 yıllarından sonra sözlük çalışmalarına yönelmiş  [13] felsefe ve ekonomi konularında çalışmalara ağırlık vermiştir.  Felsefe alanında temel başvuru niteliğinde birçok kitap hazırlayan yazar, ruhbilim, felsefe, ekonomi, ticaret ve inanç sözlükleri gibi sözlükler hazırlamıştır. 1970’li yılların başından hayatının son dönemlerine kadar sürdürdüğü bu süreçte literatüre kazandırdığı eserler arasında en önemlileri Felsefe, İnanç ve Ekonomi sözlükleri ve de 1976-1980 yılları arasında 7 cilt olarak yayınlanan Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar adlı eserleridir.[14]  Kimileri Felsefe Sözlüğü adlı eserinde ağırlıklı olarak Marksist felsefecileri ele aldığını bu eserin felsefecilere değil de Felsefeye Marksist bir bakış “ içinde olan Marksist felsefecileri anlattığı, Marksizm ekseninde felsefi kavramları incelediği görüşündedir.

 

Felsefî ve sözlük çalışmalarıyla tanınan Hançerlioğlu, aslında bu çalışmalarına 1960 yılından sonra ağırlık vermiş; 1950-1960 yılları arasında birçok şiir, hikâye, roman ve tiyatro eseri kaleme almıştır. 1955 tarihinde “Ali ” adlı eseri ile Türk Dil Kurumu Ödülü kazanmıştır.

 

Düşün hayatımıza çok şey katan yazarın eserleri felsefi kaynak olmaları bakımından başucu kitabıdır.  Düşünce tarihini pratik, akıcı, roman havasında ve çok çok sade dille anlatmıştır.

“Hancerlioğlu demek; bilime, bilgiye, evrene ve düşünmeye sevgi ile baka bilmek demektir. Ve "öğrenmek benim mutluluğumdur" diyen yazar eminin bu mutluluğu okurlarına da tattırmıştır.”

ESERLERİ [15]

ŞİİR: 

• Kıvılcım (1936) 

ROMAN: 

• Karanlık Dünya (1951) 
• Büyük Balıklar (1952) 
• Oyun (1953) 
• Ekilmemiş Topraklar (1954) 
• Ali (1955) 
• Kutu Kutu İçinde (1956) 
• Yedinci Gün (1957) 
• Bordamıza Vuran Deniz (1960) 
• Başka Dünyalar (Karanlık Dünya, Oyun, Kutu Kutu İçinde romanlarının toplu baskısı, 1962) 
• Bütün Romanları (2 cilt, 1981) 

ÖYKÜ: 

• İnsansız Şehir (1953) 

İNCELEME: 

• Erdem Açısından Düşünce Tarihi (1963) 
• Mutluluk Düşüncesi (1965) 
• Başlangıcından Bugüne Kadar Özgürlük Düşüncesi (1966) 
• Felsefe Sözlüğü (1967) 
• Düşünce Tarihi (1970) 
• Ekonomi Sözlüğü (1972) 
• İnanç Sözlüğü (1975) 
• Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar (7 cilt, 1976-1980) 
• Felsefe Ansiklopedisi Düşünürler Bölümü (2 cilt, 1985) 
• Ticaret Sözlüğü (1982) 
• Ruhbilim Sözlüğü (1988) 

ÖDÜLLERİ 

• 1956 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü, Ali ile 

 

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

• Emine Işınsu Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Nezihe Meriç Hayatı Edebi Yönü Eserleri
• Yusuf Atılgan Hayatı ve Şiirleri
• Mehmet Seyda Hayatı ve Şiirleri
• Bekir Büyükarkın Hayatı ve Romancılığı
• Turhan Tan Hayatı ve Romancılığı
• Enver Behnan Şapolyo Hayatı ve Eserleri
• Aziz Nesin Hayatı Mizahi Yönleri ve Eserleri
• Attilla İlhan'ın Romancılık Anlayışı
• Oktay Akbal Hayatı Roman ve Öykücülüğü
• Tarık Buğra Hayatı Romancılığı ve Öykücülüğü
• Tarık Dursun K. Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Necati Cumalı Hayatı ve Romancılığı
• Orhan Hançerlioğlu Hayatı ve Eserleri
• lhan Tarus Hayatı ve Romancılığı
• Talip Apaydın'ın Hayatı Edebi Kişiliği ve Romancılığı
• Kemal Tahir Hayatı ve Romancılığı

KAYNAKÇA 

• [1] PROF. DR. MERAL DEMİRYÜREK, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/orhan-hancerlioglu
• [2] https://www.iett.gov.tr/tr/main/news/felsefeci-orhan-hancerlioglu
• [3] Meral Demiryürek, Orhan Hançerlioğlu- Hikâyeden Öte Romandan Beri, Akademik Kitaplar, İstanbul 2010.
• [4]  "Hançerlioğlu, Orhan". mason-mahfili.org.tr. 29 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
• [5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/
• [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/
• [7] Ansiklopedik Sözlük: Dil ve Genel Kültür Ansiklopedisi. 2 (2. bas.). Milliyet. 1967. s. 849. OCLC 164913574.tp
• [8] ht://tr.wikipedia.org/wiki/Orhan_Han%C3%A7erlio%C4%9Flu
• [9] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 200 shf264
• [10] Eren YILDIRIM, EDEBİYATTAN FELSEFEYE AÇILAN KAPI “ORHAN HANÇERLİOĞLU HİKÂYEDEN ÖTE ROMANDAN BERİ”https://turkishstudies.net/Makaleler/1
• [11] CUMHURİYET İLK DÖNEM ROMANCILARI ( 1923-1940 ), https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=41207
• [12] Ercan Akyol,1920-1960 ARASI TÜRK ROMANCILIĞI,Türkan Gündoğdu - EgeEdebiyat https://www.ege-edebiyat.org
• [13] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 200 shf264
• [14] https://www.biyografi.info/kisi/orhan-hancerlioglu
• [15] https://tr.wikipedia.org/wiki/Orhan_Han%C3%A7erlio%C4%9Flu