Adalet Ağaoğlu Hayatı ve Edebi Kişiliği

HAYATI

13 Ekim 1929'da Nallıhan'da dünyaya geldi. Babası, kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer'dir. Annesi ise Makedonya’dan göç eden varlıklı bir ailenin kızı, Boşnak bir aileye mensup Emine İsmet Hanım’dır. .Anne tarafından olan dedesi ise müsrif birisidir. Ağaoğlu dedesinin bu müsrifliğinden etkilenecek  “ Göç Temizliği” adlı eserinde bu konuyu anlatacaktır.[2] Yazar, dört çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu ve tek kızıdır. Kardeşleri Dr. Cazip Sümer (1925-1975), oyun yazarı, oyuncu Güner Sümer (1936-1977) ve işadamı Ayhan Sümer (1930)'dir.Yazarın nüfusa işlenen adı Fatma İnayet iken yazar bu adını üniversite ikinci sınıfta iken mahkeme kararıyla Adalet olarak değiştirmiştir.

İlköğrenimini Nallıhan'da tamamladıktan sonra on yaşına gelene kadar Nallıhan’da yaşamışlardır. 1938'de ailesi ile birlikte Ankara'ya yerleşir[3]. Nallıhan’da ticaretle uğraşan babası Ankara'da onların başını sokabileceği bir ev satın almıştır.  Ama bu sokak,  Orhan Veli Kanık , Fahir Aksoy Ahmet Sevengil gibi isimlerin oturduğu bir semttir.[4]  Bu semtte köyden gelen bir genç çocuk olarak kentlilerle uyum sorunu yaşayacaktır. Bu uyum sorunu sonraki yıllarında eserlerine de yansıyacak konu olarak işlenecektir.  Ortaokuldan sonra liseye devam edebilmek için ailesiyle sürtüşmek ve çatışmak zorunda kalmıştır.  Kız çocuklarının okumasını istemeyen bir ailenin kızıydı. Başını örtmesi için zorlanmakta okula gitmemesi için de baskı yapılmaktaydı.

Ortaöğrenimini  Ankara Kız Lisesine devam edebilmek için ailesi ile tartışmış liseyi tamamladıktan sonra Akşam gazetesinde küçük bir iş bularak çalışmaya başlamıştı. Bu yıllarda Fransızcadan çeviriler yapmaktaydı. [5]1950 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin Fransız Dili ve Edebiyatı bölümüne gizlice kayıt yaptırmıştı.  Gizlice kayıt yaptırdığı bu okuldan 1950 yılında mezun olmuş, bu arada gazetelerde yazıları yayımlanmaya başlamıştı.

Edebiyatla ilgisi lise yaşamında şiirlerle başlamış kısa bir süre sonra oyun yazarlığına yönelmişti. Edebiyat dünyasına sunduğu ilk yazıları 1946'da Ulus gazetesinde yayımlandı. Bu ilk yazıları tiyatro eleştirileridir. 1948-50 arasında ise Kaynak Dergisi'nde ilk şiirleri yayımlanmaya başlayacaktı.

1951 yılında Kütüphane memurluğu için açılan sınava girmiş ve TRT de çalışmaya başlamıştı.  Kısa bir süre sonra dramatog görevine gelecekti. Bu görevi süresince yerli ve yabancı oyunlardan birçoğunu radyo oyunu haline getirmişti. 1951-1970 yılları arasında TRT’de çeşitli görevlerde bulundu. Ankara Radyosu'nda göreve başladığı yıl ilk radyo oyunu olan "Aşk Şarkısı'nı" yazdı. Radyo'da görev yaparken tiyatro oyuncusu ve yönetmen dört arkadaşı (Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu, Nur Sabuncu) ile birlikte Ankara'nın ilk özel tiyatrosu olan "Meydan Sahnesi"'ni kurdu.[6] Meydan Sahne Dergisi'ni çıkardı.  Meydan sahnesi ve  Dergi çıkarma teşebbüsleri hüsranla bitecekti. [7]

1953 yılında Tiyatro konusunda görgü ve bilgisin arttırmak üzere Paris'e gitti [8]. 1953'te Sevim Uzungören'le birlikte yazdığı “Bir Piyes Yazalım” tiyatro oyunu aynı yıl Ankara'da sahnelendi. 1954 yılında mühendis Halim Ağaoğlu ile evlenen sanatçı, ilk romanını yazana kadar oyun yazarlığını sürdürdü. Üst üste yazdığı oyunlarla altmışlı ve yetmişli yılların önde gelen oyun yazarlarından oldu. TRT'nin özerkliğine el konulması gerekçesiyle TRT Radyo Dairesi Başkanlığı'ndan 1970 'te istifa eden sanatçı o tarihten bu yana yazarlıktan başka bir işle uğraşmadı. Edebiyat yaşamının bazı dönemlerinde "Remüs Tealada" ve "Parker Quinck" gibi takma adlar kullanmıştı.[9]

İlk romanı "  Ölmeye Yatmak ", 1973’te yayımlandı. Bu ilk romanından itibaren tüm eserleri yoğun tartışmalara konu oldu.  Ölmeye Yatmak, daha sonra yazdığı Bir Düğün Gecesi(1979) ve Hayır (1989) adlı romanlarla bir üçleme oluşturdu ve birçok ödül kazandı. Bu yıllar arasında yazdığı ilk öykü kitabı olan “ Yüksek Gerilim “ ile Sait Faik  hikâye ödülünü almıştı.  

Bir Düğün Gecesi ve Hayır romanları yayınlanır yayınlanmaz, ikinci romanı olan Fikrimin İnce Gülü, dördüncü basımında toplatıldı.[10] "Fikrimin İnce Gülü” romanı hakkında, "askeri kuvvetleri tahkir ve tezyif (küçük düşürmek)" suçlamasıyla hakkında 1981 yılında dava açılan Ağaoğlu, iki yıl süren davanın ardından aklandı. Düğün Gecesi” ise soruşturma aşamasında kaldı. [11] Dönemin üç önemli roman ödülüne layık görülmüş olan Bir Düğün Gecesi adlı roman için ayrıca Aldous Huxley'den aşırma olduğu suçlaması ortaya atıldı ve uzun tartışmalara sebep oldu.[12] Bu tartışmalar ilk romanı olan Ölmeye Yatmak “ adlı romanı için de olmuş “ Ses Sese Karşı “ adlı romandan intihal yapmakla suçlanmıştı.

1988 yılında Anadolu Üniversitesi tarafından kendisine Fahri Doktora unvanı verilmişti. Aynı yıl Ankara Edebiyatçılar Derneği tarafından kendisine verilen “Onur Ödülünü” reddetmişti.[13]

Hikâye kitapları, Denemeler, anı-roman türünde eserler de yayımlayan Ağaoğlu 1991 yılında Çok Uzak Fazla Yakın'la  oyun yazarlığına döndü. 1983 yılından beri İstanbul'da yaşayan Ağaoğlu, halen yazmayı sürdürmeye çalışmaktadır.

Adalet Ağaoğlu ‘ile ilgili yazıları bir araya getiren arşiv eşi Halim Ağaoğlu tarafından hazırlanmış ve 2003'te Adalet Ağaoğlu'nun yazarlığının 55. yılı anısına Herkes Kendi Kitabının İçini Tanır adı ile basılmıştır.1996'da ciddi bir trafik kazası geçiren ve iki yıl hastanede yattı.[14]

Ağaoğlu, 1986'da kurulan İnsan Hakları Derneği'nin kurucuları arasında yer almış ancak Temmuz 2005'de İHD'nin tek yanlı ırkçı-milliyetçi bir tutum takındığını belirterek ve "PKK yanlısı politika izliyorlar" diyerek istifa etti. [15] Son olarak Ermenilerden özür dileme kampanyasına katılan yazarların arasında o da vardı.

EDEBİ KİŞİLİĞİ

A.Ağaoğlu, ilk romanlarını lise yıllarında yazmaya başlamıştı. Nihat Duğancı,  Adalet Ağaoğlu'nun Romanları ve Romancılığı adlı tez çalışmasında verdiği bilgilere göre Yazar lise yıllarında iken birkaç günde bir roman bitirerek arkadaşlarına okumaktaydı.  İlk romanlarında yakışıklı genç, güzel kız arasında geçen aşk konularını içeren olaylar işlemişti. [16]İlk romanları  Güzide Sabri ,  Müfide Ferit Tek ,  Mükerrem Kamil Su , Muazzez Tahsin Berkant , Şükufe Nihal Başar , Kerime Nadir  ,  Peride Celal gibi ilk kadın romancılarımızın izlerini taşıyordu. Edebiyat dünyasına 1946 yılında yazdığı oyun eleştirileri ile giren yazar 1950 li yıllarda şiirlerini yayımlamaya başlamış, 1960 yıllarda ise şiir ve tiyatro merakını sürdürmüştü. 1970 Yıllarından sonra romancılığa dönen yazar 1939 yılları ile 1970 yıllar arasındaki dönemi anlattığı  “Ölmeye Yatmak “  adlı romanı ile edebiyat dünyasında adını duyurmaya başladı. Bu eserinde görülmeye başlayan dönemleri ve insanları irdelemeye yönelik sorgulama yöntemi kalıcı hale gelecek sonraki romanlarında da karşımıza çıkacaktı.

Romanlarında bireylerin iç dünyalarındaki çatışmalarla iç çatışmalarının dış dünyadaki çatışmalarına yansıyan yönlerini irdeleyen psikanalizci bir açıdan ele almaya çalışmıştı.  Toplum ve birey ilişkisini gündemde tutan konuları ve iç monologları işlemeyi seven bir yazardı. Popüler Romancılardan da etkilenmiş olmasına rağmen eğitimli bir yazar olarak ve bu sorumlulukla davranmış,  roman sanatını popüler olmak için kullanmadan toplumsal sorunları işlemeye özen göstermiştir.

Çok boyutlu konulara yönelmiş, çok çeşitli konulara değinen bir yazar görünümü çizmiştir. Hemen her eserinde farklı bir dönemi ve süreci ele alan yazar, hemen her eserinde farklı bir anlatım metodu izlemeye gayret etmiştir.  Romanları  ele aldığı dönemler bakımından bir birlerinin devamı gibidir. Sorgulayıcı bir özelliği olan yazarın olaylara bakış açısından Marksist bir eğilim vardır.

Onun eserlerinde Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren ülkemizde yaşanan toplumsal değişimlerin aşamalarını izlemek mümkündür.  Görüşleri ve eserlerinde söz ettiği konulardan dolayı resmi ideoloji tarafından baskılara maruz kalmışsa da sosyalist çizgideki görüşlerinden vazgeçmeden yazmayı sürdürmüştür.  Yazdığı her romanda seçtiği konuya göre bir kurgu oluşturmuş, her eserinde ise farklı bir anlatım metodu kullanmaya çalışmıştır. Eserlerindeki toplumsal konuların yanı sıra kadın konusuna da değinen bir yazardır.

ESERLERİ [17]

Oyun:

• Evcilik Oyunu (1964)
• Çatıdaki Çatlak (1965)
• Sınırlarda (1970)
• Tombala (1967)
• Üç Oyun: Bir Kahramanın Ölümü, Çıkış, Kozalar (1973)
• Kendini Yazan Şarkı (1976)
• Duvar Öyküsü (1992)
• Çok Uzak-Fazla Yakın (1991)
• Fikrimin İnce Gülü (1996)

Roman:

• Ölmeye Yatmak (1973)
• Fikrimin İnce Gülü (1976)
• Bir Düğün Gecesi (1979)
• Yazsonu (1980)
• Üç Beş Kişi (1984)
• Hayır (1987)
• Ruh Üşümesi (1991)
• Romantik Bir Viyana Yazı (1993)

Öykü :

• Yüksek Gerilim (1974)
• Sessizliğin İlk Sesi (1978)
• Hadi Gidelim (1982)
• Hayatı Savunma Biçimleri (1997)

Anı :

• Göç Temizliği (1985)
• Gece Hayatım (Rüya Anlatısı, 1991)

Deneme :

• Güner Sümer Toplu Eserleri (1983)
• Adalet Ağaoğlu Seçmeler (1993)
• Karşılaşmalar (1993)
• Geçerken (1996)
• Başka Karşılaşmalar (1996)

ÖDÜLLERİ

• 1974 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü Üç Oyun’la
• 1975 Sait Faik Hikaye Armağanı Yüksek Gerilim’le
• 1979 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü Bir Düğün Gecesi ile
• 1980 Orhan Kemal Roman Armağanı Bir Düğün Gecesi ile
• 1980 Madaralı Roman Ödülü Çok Uzak-Fazla Yakın’la
• 1992 Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Ödülü (Tiyatro)
• 1997 Aydın Doğan Vakfı Roman Ödülü Romantik Bir Viyana Yazı ile
• 1995 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat (Edebiyat) Büyük Ödülü

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

• Cengiz Dağcı Hayatı ve Romancılığı
• Ferit Edgü Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Demir Özlü Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Demirtaş Ceyhun Hayatı ve Edebi Özellikleri
• Ahmed Günbay Yıldız Hayatı ve Romancılığı
• Yavuz Bahadıroğlu Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Hüseyin Nihal Atsız Hayatı ve Eserleri
• EDEBİYATIMIZDA HİDAYET ROMANCILARI VE ROMANCILIĞI
• Samiha Ayverdi Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri
• Hekimoğlu İsmail Ömer Okçu Hayatı ve Eserleri
• Cahit Uçuk ( Cahide Üçok ) Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Adalet Ağaoğlu Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Sevgi Soysal Edebi Kişiliği ve Eserleri
• Ümit Kaftancıoğlu Hayatı ve Edebi Kişiliği
• Oğuz Atay Edebi Kişiliği Eserleri ve Konuları

 KAYNAKÇA

• [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_A%C4%9Fao%C4%9Flu
• [2] Nihat Duğancı, Adalet Ağaoğlu'nun Romanları ve Romancılığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale, 2006
• [3] Nihat Duğancı, Adalet Ağaoğlu'nun Romanları ve Romancılığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale, 2006
• [4] Nihat Duğancı, Adalet Ağaoğlu'nun Romanları ve Romancılığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale, 2006
• [5] Özge Dikmen, Adalet Ağaolğlu'nun Romanlarında Sosyal Yapı, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyla Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Tezi, Sivas, 2008
• [6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_A%C4%9Fao%C4%9Flu
• [7] Nihat Duğancı,agy.
• [8] Özge Dikmen, Adalet Ağaolğlu'nun Romanlarında Sosyal Yapı, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyla Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Tezi, Sivas, 2008
• [9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_A%C4%9Fao%C4%9Flu
• [10] Semih Gümüş, Adalet Ağaoğlu: Batıya Çok Fazla Bakılıyor, Radikal Gazetesi, 04.06.2011
• [11] Semiha Şentürk, Kitabın Yargı Serüveni, Milliyet Gazetesi, 26.06.2009
• [12] Macit Balık Seyit Battal Uğurlu, Bir Sahtekârlık Suçalamsı: Bir Düğün Gecesi Huxley'den Aşırma mı?, Yazın ve Deyiş Bilim Araştırmaları Dergis
• [13] Özge Dikmen, Adalet Ağaolğlu'nun Romanlarında Sosyal Yapı, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyla Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Tezi, Sivas, 2008
• [14] İnci Döndaş, Son Sabah Yürüyüşü Öncesi, Star Gazetesi, 03.06.2007
• [15] Sefa Kaplan, İHD, PKK'cı artık istifa ediyorum, Hürriyet Gazetesi, 30.07.2005
• [16] Nihat Duğancı, agy.
• [17] https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_A%C4%9Fao%C4%9Flu
•  

Edebiyat, Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
 
  BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]