Yusuf Ziya Ortaç Hayatı Edebi Yönü Beş Hececiler

Yusuf Ziya Ortaç

Hecenin Beş Şairi grubunun üyesi, şair, yazar, yayıncı ve öğretmen

Ailesi ve Eğitim Yılları

Yazarın babası Mühendis Süleyman Sâmi Bey, annesi ise İzzet Bey’in kızı Hûriye Hanım’dır.

Yusuf Ziya, 23 Nisan 1895 günü İstanbul’da Beylerbeyi semtinde dünyaya gelmiştir.  İlköğrenimi İstavroz Abdullah Ağa Mahalle Mektebi'nde olur. İlkokula giderken Fransızcayı özel öğretmenlerden öğrenmeye başlar.

İlkokulu bitirdikten sonra Kuzguncuk’taki Alliance Israélite Mektebi'nde dört yıl öğretim görerek Fransızcasını ilerletir. (Ertaylan 2011: 1155). Ancak babası ölünce bu okulda tahsiline devam edemediği için Vefa idadisine kayıt olmak ve Vefa İdadisinden mezun olmak zorunda kalır. [1]

İstanbul Vefa İdadisinde öğrenci iken,  edebiyata merak sarmış ilk çalışmalarına bu lisede başlamıştır. Lise yıllarında  Servet-i Fünun  etkisi altında ve aruz vezniyle şiirler yazmaya başlar. Yusuf Ziya, 1914 yılında bir şiir yarışmasında birinci gelmiş ve şiiri, Kehkeşan dergisinde yayınlanmıştır.[2]

1915 yılında, edebiyat öğretmeni olmaya heveslenince, o zamanki adı Darülfünun-ı Osmanî olan, İstanbul Üniversitesi tarafından açılan yeterlilik sınavına girer ve sınavı kazanarak Darülfünun-ı Osmanî’yi (İstanbul Üniversitesi) bitiren yazar edebiyat öğretmeni olur.

ÖĞRETMENLİK ŞAİRLİK YAYINCILIK YILLARI

1916'da ilk görev yeri olan İzmit Sultânîsinde edebiyat öğretmenliğine başlar. İlk evliliğini İzmir Sultanisinde öğretmen iken yengesinin kızıyla yapar.(1915/1916). Bu yıl içinde ilk şiir kitabı olan “Akından Akına” da yayımlanır.

İzmir İdadisinde, Mercan Sultânîsi  ve Galatasaray Sultanisinde öğretmenlikler yaptıktan sonra değişik yabancı okullara edebiyat öğretmenliğine devam etmiştir. İstanbul'da çeşitli okullarda öğretmenlik yaparken edebiyatla ilgili çalışmalar da yapmaktadır.

1912 yılından itibaren ve henüz öğrenci iken edebiyatta adından söz ettiren Millî Edebiyat hareketine kayıtsız kalamamıştır.  Milli Edebiyat akımıyla başlayan “ Her şey Türk’e has ve Türk’e göredir “ ilkesi ile hareket etmeye başlayarak öz değerlere, heceye ve halk edebiyatına dönüş düşüncesini savunmaya başladı.  Aruz veznini terk Ederek heceye ve heceli şiire yöneldi. . Hece vezniyle, sade, akıcı ve anlaşılır bir dille şiirler yazmaya başlamıştı. BöyleceFaruk Nafiz Çamlıbel ,Enis Behiç Koryürek ,Orhan Seyfi Orhon ,Faruk Nafiz Çamlıbel, Yusuf Ziya Ortaç , Halit Fahri Ozansoy  'dan oluşan, "Hecenin Beş Şairi"nden (Beş Hececiler) biri olur.

1918 yılında ilk evlendiği yengesinin kızından boşanır. Mütareke yıllarında “ Şair “ adında bir dergi çıkarmaya başlamıştır. Bu dergi 1918 ile 1920 yılları arasında on beş sayı kadar yayın hayatında kalır[3] “ Şair “ dergisinden sonra “Diken” adlı bir dergide mizahi yazılar da yazmaya başlamıştır. Binnaz adlı oyunu ilk kez 1918 yılında sahnelenir. Binnaz adındaki bu tiyatro oyunu tiyatro tarihimizde heceyle yazılmış başarılı ilk manzum piyes olarak kabul edildi. Binnaz iki kez sinema filmi olarak çekilmiştir.[4]

1919'da, bir mizah kitabı olan "Şen Kitap" adlı eseri yayımlanır. Aynı yıl, "Latife" adlı bir de piyes yazmıştır.

1924'te ikinci ve son evliliğini Güzide Ortaç ile yapar. İkinci eşi Güzide Hanım arkadaşı Orhan Seyfi Orhon’un eşinin kız kardeşidir. Bu nedenle de arkadaşı Orhan Seyfi ile bacanak olmuşlardır. [5] Bu evliliğinden Asuman (1927), Ergin (1932) ve Gülden (1942) adında üç çocuğu olur (Çıkla 2005: 84)

İki bacanak birlikte bir dergi çıkarmaya karar vermişlerdi. Bu dergi Türk edebiyatının en uzun süreli yayımlanan bir dergisi olacaktır. İki bacanağın ortak çıkardıkları “ Akbaba “ adlı dergi 45 beş sene boyunca yayın hayatında kalmış,  1922 yılında yayın hayatına atılan dergi 1967 yılına kadar devam etmiştir.  Şairin ölümünden sonra da bu dergiyi devam ettirmek oğlunun üzerinde kalmış oğlu da bu dergiyi on yıl daha yaşatmıştır.

Orhan Seyfi Orhon'la birlikte çıkardığı, "Akbaba” adlı dergi Türk Edebiyatının en uzun süre yayımlanan dergisi olacaktır. 7 Aralık 1922 günü yayım hayatına başlayan “ Akbaba”, önce ayda iki defa; sonradan haftalık olarak basılmaya başlanır. [6] Dergi, 45 yıl boyunca yayın hayatında kalarak Türk Edebiyatının en uzun ömürlü dergisi olmayı başarmıştır. Bu dergi siyasal olayların ve siyasi kimliklerin kara mizahını yapmakla ünlenmiş ve pek çok yenilik getirmiştir. Bu dergi Refik Halit Karay'ın "Aydede"sinin karşıtı bir yayın politikası izleyerek kendini gündemde tutmayı başarmıştır. [7]

Bu dergi yayın hayatı boyunca Kemalizm’in ve Cumhuriyetin savunucusu haline gelerek, karşıt görüşleri ve bunları dile getirenleri hicivsel bir mizahla alaya alan bir dergi olmuştur.

Ortaç, cumhuriyetle birlikte, rejim yanlısı bir yazar ve şair olmuştur. 1 Temmuz - 15 Ekim 1928 tarihleri arasında yayımladığı "Meşale" adlı dergide, " Yedi Meşalecilere köşelerini açan Ortaç, onların iddiaları ile ihtilafa düşmeleri sonucunda dergisinin sayfalarını Yedi Meşaleciler’e kapatmıştır.

1938 yılında, "Bir Selvi Gölgesi" ve çocuk şiirlerinden oluşan "Kuş Cıvıltıları"nı yayınlar. 1946 seçimlerinde, Cumhuriyet Halk Partisi'nden seçimlere katıldı ve Ordu milletvekili olarak meclise girer. 1950 - 1954 arasında da mecliste görev yaptıktan sonra, siyasetten uzaklaşır.

Zaman zaman roman türünde eserler de ortaya koyan Ortaç, "Kürkçü Dükkânı" (1931), "Şeker Osman" (1932), "Göç" (1943) ve "Üç Katlı Ev" (1953) gibi beğenilen romanlar kaleme alır.  1950 sonrasında, mizah, gezi, anı ve biyografi türlerinde yazmaya başlar. "Sarı Çizmeli Mehmed Ağa", "Portreler", "İsmet İnönü" ve "Bizim Yokuş" adlı eserlerini yayımlar. 11 Mart 1967 günü, geçirdiği kalp krizi nedeniyle, 71 yaşında iken İstanbul'da ölmüştür.

 Yusuf Ziya Ortaç, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilir.

EDEBİ KİŞİLİĞİ

Akbaba ve diğer mecmualarda çok sayıda mizahi yazıları çıkmasına rağmen daha çok şair olarak tanınmış, Hecenin Beş Şairi'nden biri olarak ünlenmiştir. Kehkeşan dergisinin 1914 yılında yaptığı şiir yarışmasında birincilik kazanarak şiir ve edebiyat dünyasına atılmıştır. Hece ile yazdığı ilk şiiri ise  “Gecenin Hamamı” adlı şiiri olmuştu. “ Türk Yurdu dergisinde yayımlanan bu şiirle bir altın lira ödül kazanmıştır “  (Önal 1985: 14-15).

Şiirlerinde, tabiat, kadın, romantik, yurtseverlik ve tarih konularına daha çok değinmiştir. Üslubunda zaman zaman bohem hayata duyduğu arzunun izleri sezilmektedir. Aruz ile başlamasına rağmen Rıza Tevfik Bölükbaşı aracılığıyla Ziya Gökalp  'le tanıştıktan sonra hece vezniyle şiirler yazmış, heceye yönelmiş özellikle heceli şiirleri ile popüler bir şair olmuştur.

Şiirleri Türk Yurdu, Servet-i Fünun ve Büyük Mecmua'da yayınlanmıştır.  Akbaba dergisinde siyasal mizahın özgün örneklerini vermiş, şiir ve gülmece yazılarının yanı sıra roman, öykü ve oyunlar da yazmıştır.

Şairin 45 yıl süren bu uzun sanat ve yayıncılık hayatı oldukça verimli geçmiş, toplam 42 kitap, 200'den fazla şiirin yanı sıra değişik tür ve şekillerde olmak üzere binlerce yazı yazmış, 38 dergi ve gazetede şiirleri ve yazıları yayımlanmıştır. [8]  Ayrıca 11 adet dergi ve gazete çıkarmış başarılı bir yayımcı olmuştur.

Yazıları: Kehkeşan, İçtihad, Şâir Mecmuası, Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Musavver Ma'lumat-ı Nâfia, Turan, İnci, Büyük Mecmua, Türk Dünyası, Diken, Musavver Tiyatro Temâşâ, Şâir Nedîm-Nedîm, Hakimiyet-i Milliye/Ulus, Cumhuriyet, Vakit, Akşam, Birinci Kitap ... Sekizinci Kitap, Alemdar, Aydede, Akbaba, Bedava Gazete, İkdam, Meşale, Kahkaka, Piliç, Yeni Türk Mecmuası, Papağan, Ayîne, Güneş, Kahkaha, Yeni Gazete, Ayda Bir, Her Ay, Her Şey, Çınaraltı, Yeni Çağ, Sizin İçin, Şeytan, Zaman (Kocahasanoğlu 1976: 124; Çıkla 2005: 83) dergi ve mecmularında yayımlanmıştır.

Selçuk Çıkla “Şair, Mizah Yazarı, Gazeteci Yusuf Ziya Ortaç” adında şairin hayatını konu alan bir monografi hazırlar. Bu çalışma Kitabevi Yayınları tarafından, İstanbul, 2010 ‘da yayımlanır.

Eserleri[9]

Roman

·         Kürkçü Dükkanı (1931)

·         Şeker Osman (1932)

·         Göç (1943)

·         Üç Katlı Ev (1953)

·         Sarı çizmeli Mehmet Ağa , Gün Doğmadan

Şiir

·         Akından Akına (1916)

·         Aşıklar Yolu (1919)

·         Cenk Ufukları (1920)

·         Yanardağ (1928)

·         Bir Selvi Gölgesi (1938)

·         Kuş Cıvıltıları (Çocuk şiirleri, 1938)

·         Bir Rüzgar Esti (1952)

Oyun

·         Binnaz (1918)

·         Latife (1919)

·         Kördüğüm (1920)

·         Nikahta Keramet (1923)

Mizah

·         Şen Kepçe Ozan (1919)

·         Beşik (1943)

·         Ocak (1943)

·         Sarı Çizmeli Mehmed Ağa (1956)

·         Gün Doğmadan (1960)

Gezi/Anı/Biyografi

·         İsmet İnönü (1946)

·         Göz Ucuyla Avrupa (1958)

·         Portreler (1960)

·         Bizim Yokuş (1966)

Şiirleri

·         ANAHTAR

·         BİRGÜN

·         Bulsam

·         ESKİ EV

·         GİDEN GELMEZ

·         Gazi'ye Tarih

·         AKDENİZ’E

·         BİR SELVİ GÖLGESİ

·         İKİ HANÇER

·         Koşma

·         MEHMETÇİK

·         O'nun Sesi

·         ÖYLE BİR GÜNDE

·         RÜYA

·         HATIRALAR

·         Zeybekler

·         SON ARZU

Faydalanılan Diğer Kaynaklar

·         Çıkla, Selçuk (2005). “Cumhuriyet Düşüncesinin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç’ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi”. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

·         Ertaylan, İsmet Hikmet (2011). “Yusuf Ziya”. Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1155-1163.

·         Önal, Mehmet (1986). Yusuf Ziyâ Ortaç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

·         Kocahanoğlu, Osman S. (1976). Milli Edebiyat Hareketi ve Beş Hececiler. İstanbul: Toker Yay.

MİLLİ EDEBİYATÇILAR 

·         Refik Halit Karay Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri

·         Halide Edip Adıvar Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği

·         Halide Nusret'in Hayatı ve Edebi Kişiliği

·         Hüseyin Rahmi Gürpınar, Romancılığı ve Hayatı

·         Yakup Kadri Hayatı Edebi Yönü Eserleri

·         Falih Rıfkı Atay Hayatı Eserleri Edebi Yönü Çankaya Özeti

·         Ruşen Eşref Ünaydın Hayatı Edebi Yönü Eserleri

·         Reşat Nuri Güntekin Hayatı Edebi kişiliği Eserleri

·         İbrahim Alaaddin Gövsa Hayatı

KAYNAKÇA

[1] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank.2005, shf, 413- Ertaylan, İsmet Hikmet (2011). “Yusuf Ziya”. Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1155-1163.

[2] Günay Tulun ,https://kimbak.wordpress.com/2011/10/09/yusuf-ziya-ortac-i/

[3] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank.2005, shf, 413

[4] Günay Tulun ,https://kimbak.wordpress.com/2011/10/09/yusuf-ziya-ortac-i/

[5] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank.2005, shf, 413

[6] Ertaylan, İsmet Hikmet (2011). “Yusuf Ziya”. Türk Edebiyatı Tarihi I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1155-1163.

[7] ARAŞ. GÖR. ELİF ESRA ÖNEN DEDE, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ortac-yusuf-ziya

[8] https://www.idefix.com/kitap/sair-mizah-yazari-gazeteci-yusuf-zi

[9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Yusuf_Ziya_Orta%C3%A7