27.04.2012
Aşık Veli Kimdir?
Âşık Veli, Şarkışla ilçesi, Ağcakışla bucağına bağlı İğdecik Köyünde doğmuştur. İğdecik Köyü Emlek Yöresi kültür sahası içeresinde bucağa bağlı alevi köylerinden biridir. Âşık Veli’nin Babasının adı Hüseyin, annesinin adı ise Kamer'dir. [1]Emlek Yöresi, haritalarda Bozok Platosu olarak adlandırılan 12. Yy da Horasan’da Selçuklu Sultanı ile ters düşüp Horasan üzerinden önce Diyarbakır civarına, sonra da Halep - Rakka arasına yerleşen, daha sonra da Diyarbakır Malatya Maraş’a kadar Memluklar tarafından iskân edilen [2] Dulkadir oğlu Beyliğine dâhil Bozoklu Türkmenlerinin yerleştiği bir bölgedir. Bu bilgi Âşık Veli’nin şu şiirinde de karşımıza çıkmaktadır
Horasan ilinden Anadolu'ya
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
Seyreyle didemden akan selini
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
Âşık Veli'nin ölüm tarihi bilinmekle birlikte, doğumu konusunda her hangi bir kayda rastlanılmamıştır. Ancak akrabalarından derlenen bir araştırmada ozanın 60 yaşında öldüğü belirtilmiştir. Buna göre Âşık Veli 1853 yalında öldüğü için 1790 lı yıllarda doğmuş olmalıdır.
Âşık Veli’nin hayatı hakkında tek derli toplu çalışma Sivas ve Türkiye Folklor dergisini de çıkaran İbrahim Aslanoğlu ‘ya aittir. İbrahim Aslanoğlu, Âşık Veli’nin hayatı hakkındaki bilgileri ve şiirlerini Ali İhsan Tuncalı'dan, cönklerden, Âşık Veli'nin yakınlarından ve Tuncalı'nın da ulaşamadığı çeşitli yayınlardan derlemiş, Âşık Veli hakkındaki 103 sayfalık kitabında 97 şiir yer almıştır. İbrahim Aslanoğlu, Âşık Veli adına derlenmiş ancak Kul Veli, Derviş Veli mahlaslı şiirlerin Âşık Veliye ait olmadığını da belirtmiştir. [3] Gülag Öz ‘de Âşık Veli ve Şiirleri üzerinde çalışma yapan bir diğer araştırmacı olmuş, Gülag Öz “Âşık Veli'nin hiçbir yerde yayınlanmayan ve bilinmeyen 48 adet şiirini bulup “ [4] kamuoyuna sunmuştur.
İbrahim Arslanoğlu’nun İğdecik köyündeki yakınlarından yaptığı tespitlerine göre Âşık Veli'nin hem annesi hem de babası şairlik yönü olan kişilerdir. İğdecikli akrabalarının İbrahim Arslanoğlu’na verdikleri bilgilere göre Âşık Veli on yaşında iken annesini, çok geçmeden de babasını kaybetmiş malına ve davarına sahip çıkamayan Veli on yaşından itibaren “ onun bunun yanında çobanlık” yapmıştır.
O yıllarda Yozgat'ın Muğallı Köyü Türkmenleri bahar ve yaz aylarında yaylak için İğdecik civarına gelmektedir. Âşık Veli onlara çobanlık yapmış, bir kaç yıl boyunca onların mallarına ve davarlarına hizmet etmiştir. Âşık Veli 16, 17 yaşlarında iken Kale köyünde yaşayan ve Mugallı Türkmenleri ile akraba olan bir ağaya tutma olmuş, aynı köyde mukim olan Kemter Baba ile tanışarak onun çırağı olmuştur.
Kale Köyü'ndeki Şarkışlalı Kemter Baba, Âşık Veli'nin yetişmesinde etkili olan en önemli isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Âşık Veli, ustası Kemter Baba’nın 1818 yılında ölümü ardına yazdığı şiirler Kemter Baba’nın onun hayatındaki yerini ortaya koyması bakımdan önemlidir
Şu yalan dünyada bir üstad buldum
Beni bırakmadın işime felek
Şakirt olan şaşkın olur dembedem
Ne okursun bilmem guşuma felek [5]
Emlek Yöresi kültürünün yetiştirdiği bir âşık olan Âşık Veli’nin kişiliği Kale Köyünde ve Kemter Baba’nın sayesinde şekillenmiştir. [6] İğdecikli yoksul bir ailenin çocuğu olan Âşık Veli, tutma olarak yanında çalıştığı ağasının kızı Suna’ya 17 Suna'ya [7]âşık olmuştur.
Ama dilber çok iş bilir ustasın
Melül mahzun gezen bilmem hastasın
Sinem püte ettin mekân istersin
Muhkem imiş alamadım kal'an yar
Âşık Veli, Suna’yı babasından istetmiş ama “Tutması olan bir çulsuza kız vermeyeceğini söyleyen ağa”, kızını Yozgat Mahal köyünden akrabalarına vermiştir.
Hel hel ettim Mağara'dan uçurdum
Telli kızın gitti derler bu yola
Elim ile evlerini göçürdüm
Telli kızın derler bu yola [8]
Âşık Velinin şiirlerinde karşımıza sık sık çıkan Suna’ya, Telli Kız diye hitap etmesi, yörede oldukça yaygın olan Telli Senem hikâyesi yüzünden olmalıdır. Bu yıllarda Âşık Veli, Kangal’dan gelerek Kale köyüne yerleşen Kemter Baba’nın çıraklığını yapmaktadır. [9] Âşık Veli’nin şifahi anlatılarından ve şiirlerinden anladığımız kadarı ile Ustası Kemter ona yeni bir yol göstererek Hacı Bektaş'ı ziyaret etmesini önerir. O esnalarda Kemter Baba’nın da ölmesi üzerine Sivas, Yozgat üzerinden HACI BEKTAŞ'a ulaşır. HACI BEKTAŞ Postnişini Hamdullah Çelebi'nin ise zi çocuğu ölmüş dergâhtaki herkes yastadır. Âşık Veli kendi derdini unutup Çelebi'yi teselli etmiştir. [10]
Derde tabi olup derman aradım
Vardım ki tabibin derdi benden çok
Her derdin dermanı sendedir bildim
Ne hikmet ki senin derdin benden çok
Hak böyle buyurmuş bina kurunca
Ağlamayı gülmeye eş verince
Tabipler tabibi dertli olunca
Besbelli ki şu dünyada dertsiz yok
Âşık Veli, Hamdullah Çelebinin yanında bir müddet kalmış, Sivas ile Hacı Bektaş arasında uzun süre gidip gelmiş, en sonunda Hasan Dede Kasabasında, Hasan Dede tekkesi ile Hacı Bektaş tekkesi arasında bir çeşit irtibat sağlayıcılığı vazifelerinde bulunmuş olmalıdır.
Âşık Veli'nin Hacı Bektaş ilçesinde bir müddet yaşadığını şiirlerinden de izlemek mümkündür. Bazı şiirlerinde Hacı Bektaş ilçesi ve İlçedeki Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi, Kadıncık Ana Evi, Bektaş Efendi Türbesi hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Hatta bir şiirinde bu dergâhta çilehaneye dahi giriğini ifade eder.
Yine çıktım Kurşunlu'nun başına
Gözüme Malya'nın çölü görünür
Hırka Dağı geldi a'nam [?] döşüne
Çilehane Seyfe gölü görünür
Âşık Veli'nin Hac Bektaş ilçesini yakından tanıdığı bu ilçede ve Hacı Bektaşi Veli türbesinde çileye dahi girdiği, yöreyi de oldukça iyi tanıyıp şiirlerinde de oldukça güzel bir şekilde tasvir ettiği ortaya çıkar.
Yanar Kırkbudak'ta şem'alar yanar
Ab-ı zemzeminden içenler kanar
Balım Sultan abdalların çerh döner
Hünkar Hacı Bektaş Veli görünür.
Hasan Dede Kasabasında bulunan Hasan Dede Tekkesi o yıllarda Hacı Bektaş ‘tan sonra Anadolu'nun en işlek Tekkelerinden birisidir. Bu tekkede aşevleri, mihmanevi, dedeevi, ozanevi, konuklar için yatakhane gibi önemli bölümler bulunmaktadır. [11] Âşık Veli’nin bu tekkede yapılan Cem ayinlerinin zakirlerinden biri olmuştur. Bu tekkede uzun müddet kaldığı aşağıdaki şiirinden de anlaşılmaktadır.
Peşinden ordusu gayet fırkatlı
Taçları yeşildir dilleri tatlı
Böyle er görmedim gayet heybetli
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
...
Velim der ki şüphesiz Ali
Bir ismi Hasan’dır, bir ismi Ali
Niyaz et Allahın sevgili kulu
Islahata geldi Pir Hasan Dede
Âşık Veli'nin yirmi beş yaşlarından sonraki ömrünün büyük bir bölümün bu tekkede geçtiği anlaşılmaktadır. Ancak 1826 yılında Sultan II. Mahmut'un emri ile altmış yaşın altında olan tekke binaları yıktırıldıktan sonra bu tekkenin de hasar gördüğü ancak bu tekkenin faaliyetlerine devam ettiği Âşık Veli'nin 1826 sürgünü sonrasında da Hasan Dede tekkesinin gizli gizli faaliyetlerin sürdürdüğü, İğdecik veya Kale köyüne de gidip geldiği ancak hiç bir yere ısınamadığı şiirlerinden de anlaşılmaktadır.
Âşık Veli H. 1297 – 1853 yılında altmış yaşını geçkin bir yaşta Yıldızeli'nin Davlıalağan köyü yakınlarında atı ile giderken eğer ile bir ağaç dalı arasına sıkışmış ve hayatını kaybetmiştir. [12]
Âşık Veli yöresinde kendisinden sonra yetişen pek çok ozan üzerinde etkili olmuştur. Özellikle Ali İzzet Özkan, Âşık Veli’nin tesirinde kalmış, hatta Ali İzzet Özkan onun bazı şiirlerini kendine mal etmeye kalkışmıştır. Âşık Veli, Aşık Veysel’i hazırlayan onun yetişmesine olanak sağlayan kültür ortamının en önemli şairlerinden birisidir. Âşık Veysel söyleşilerinde de bunu vurgulamış, Kemter Baba ve Âşık Veli’de hem saygıyla söz etmiş hem de onların hakkında bizlere şifahi bilgiler ulaştırmıştır.
Âşık Veli'nin şiirlerinde, Kemter Baba, Hacı Bektaş Postnişini Hamdullah Çelebi ve sevgilisi Telli Suna adları sık sık geçen isimlerdir. Âşık Veli’ye ait olduğu ispat edilebilen toplam 128 şiir vardır. Kul Veli, Veli abdal, Veli dede mahlasları ile derlenmiş şiirler ona ait kabul edilmemiştir. İbrahim Aslanoğlu'nun Âşık Veli isimli kitabında 80 adet, Gülağ Öz’ün çalışmalarında ise 48 adet Âşık Veli şiiri bulunur.
Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )
Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun , Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür
SİVASLI OZANLAR
Aşık Veysel Hayatı ve Edebi Kişiliği
Şarkışlalı Kemter Baba Hayatı ve Emlek Yöresi Ozanlığı
· Şarkışlalı Aşık Veli Hayatı ve Ozanlığı
· Sefil Selimi Hayatı ve Şairliği ( Şarkışla)
· Şarkışlalı Aşık Devrani ( Emlek Yöresi)
· Aşık Agahi Hayatı ( Şarkışla- Emlek Yöresi)
· Kul Gazi ( Sivas Şarkışla- Tuzla Köyü- 20 yy )
· Deliktaşlı Ruhsati Sivas Hayatı Edebi Yönü
· Şarkışlalı Talibi Çoşkun Hayatı ve Şairliği
· Ali İzzet Özkan ( Emlek Yöresi Sivas) Hayatı ve Aşıklığı
ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYINIZ
· Pek çok arzuladım varayım dedim
·
KAYNAKÇA
[1] brahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D. yayınları - Ankara 1984
[2] Şahamettin Kuzucular, Dörtyol Hatay Çukurova Tarihi ve Türkmenleri..., https://edebiyadvesanatakademisi.com/Mesaj.aspx?id=226.
[3] İbrahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D yayınları - Ankara 1984
[4] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, https://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri -
[5] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, https://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri -
[6] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kemter-baba-hayati-ve-emlek-yoresi-ozanligi/74967
[7] Gülağ ÖZ, agy.
[8] İbrahim Aslanoğlu, agy.
[9] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kemter-baba-hayati-ve-emlek-yoresi-ozanligi/74967
[10] İbrahim Aslanoğlu, agy.
[11] Gülağ ÖZ, agy.
[12] İbrahim Aslanoğlu, age.
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın