Aşık Veli Kimdir?

Âşık Veli,  Şarkışla ilçesi, Ağcakışla bucağına bağlı İğdecik Köyünde doğmuştur. İğdecik Köyü Emlek Yöresi kültür sahası içeresinde bucağa bağlı alevi köylerinden biridir. Âşık Veli’nin Babasının adı Hüseyin, annesinin adı ise  Kamer'dir. [1]Emlek Yöresi, haritalarda Bozok Platosu olarak adlandırılan 12. Yy da Horasan’da  Selçuklu Sultanı ile ters düşüp Horasan üzerinden  önce Diyarbakır civarına, sonra da Halep - Rakka arasına yerleşen, daha sonra da   Diyarbakır Malatya Maraş’a kadar Memluklar tarafından iskân edilen [2] Dulkadir oğlu Beyliğine dâhil Bozoklu Türkmenlerinin  yerleştiği bir bölgedir. Bu bilgi Âşık Veli’nin şu şiirinde de karşımıza çıkmaktadır

Horasan ilinden Anadolu'ya
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
Seyreyle didemden akan selini 
Islahata geldi Pir Hasan Dedem

Âşık Veli'nin ölüm tarihi bilinmekle birlikte, doğumu konusunda her hangi bir kayda rastlanılmamıştır. Ancak akrabalarından derlenen bir araştırmada ozanın 60 yaşında öldüğü belirtilmiştir. Buna göre Âşık Veli 1853  yalında öldüğü  için 1790 lı yıllarda doğmuş olmalıdır.

Âşık Veli’nin hayatı hakkında  tek derli toplu çalışma Sivas ve Türkiye Folklor dergisini de çıkaran İbrahim Aslanoğlu ‘ya aittir. İbrahim Aslanoğlu, Âşık Veli’nin hayatı hakkındaki bilgileri ve şiirlerini  Ali İhsan Tuncalı'dan, cönklerden, Âşık Veli'nin yakınlarından ve Tuncalı'nın da ulaşamadığı çeşitli yayınlardan derlemiş,  Âşık Veli hakkındaki  103 sayfalık kitabında  97 şiir yer almıştır. İbrahim Aslanoğlu, Âşık Veli adına derlenmiş ancak Kul Veli, Derviş Veli mahlaslı şiirlerin Âşık Veliye ait olmadığını da belirtmiştir. [3] Gülag Öz ‘de Âşık Veli ve Şiirleri üzerinde çalışma yapan bir diğer araştırmacı olmuş, Gülag Öz  “Âşık Veli'nin hiçbir yerde yayınlanmayan ve bilinmeyen 48 adet şiirini bulup “  [4] kamuoyuna sunmuştur.

İbrahim Arslanoğlu’nun İğdecik köyündeki yakınlarından yaptığı  tespitlerine göre  Âşık Veli'nin hem annesi hem de babası  şairlik yönü olan kişilerdir.  İğdecikli  akrabalarının İbrahim Arslanoğlu’na verdikleri bilgilere göre  Âşık Veli  on  yaşında iken annesini, çok geçmeden de babasını kaybetmiş malına ve davarına sahip çıkamayan Veli  on yaşından itibaren  “ onun bunun yanında  çobanlık” yapmıştır.   

O yıllarda Yozgat'ın Muğallı Köyü Türkmenleri  bahar ve yaz aylarında  yaylak için İğdecik civarına gelmektedir.  Âşık Veli onlara çobanlık yapmış, bir kaç yıl boyunca  onların  mallarına ve davarlarına hizmet etmiştir.  Âşık Veli 16, 17 yaşlarında iken  Kale köyünde yaşayan  ve  Mugallı Türkmenleri ile akraba olan bir ağaya tutma olmuş,  aynı köyde mukim olan Kemter Baba ile tanışarak onun çırağı olmuştur.

Kale Köyü'ndeki Şarkışlalı Kemter Baba, Âşık Veli'nin yetişmesinde etkili olan en önemli isim olarak karşımıza çıkmaktadır.  Âşık Veli, ustası Kemter Baba’nın  1818 yılında ölümü ardına yazdığı şiirler Kemter Baba’nın onun hayatındaki yerini ortaya koyması bakımdan önemlidir

Şu yalan dünyada bir üstad buldum 
Beni bırakmadın işime felek
Şakirt olan şaşkın olur dembedem 
Ne okursun bilmem guşuma felek [5]

Emlek Yöresi  kültürünün yetiştirdiği bir  âşık olan Âşık Veli’nin kişiliği Kale Köyünde ve Kemter Baba’nın sayesinde şekillenmiştir. [6]  İğdecikli  yoksul bir ailenin çocuğu olan Âşık Veli,   tutma olarak yanında çalıştığı  ağasının kızı Suna’ya 17 Suna'ya [7]âşık olmuştur.

Ama dilber çok iş bilir ustasın
Melül mahzun gezen bilmem hastasın
Sinem püte ettin mekân istersin
Muhkem imiş alamadım kal'an yar 

Âşık Veli, Suna’yı babasından istetmiş ama   “Tutması olan bir çulsuza kız vermeyeceğini söyleyen ağa”, kızını Yozgat Mahal köyünden akrabalarına vermiştir.

Hel hel ettim Mağara'dan uçurdum 
Telli kızın gitti derler bu yola 
Elim ile evlerini göçürdüm
Telli kızın derler bu yola [8]

Âşık  Velinin şiirlerinde karşımıza sık sık çıkan Suna’ya, Telli Kız diye hitap etmesi, yörede oldukça yaygın olan Telli Senem   hikâyesi  yüzünden olmalıdır.  Bu yıllarda Âşık Veli, Kangal’dan gelerek  Kale köyüne yerleşen  Kemter Baba’nın  çıraklığını yapmaktadır. [9] Âşık Veli’nin şifahi anlatılarından ve şiirlerinden  anladığımız kadarı ile  Ustası Kemter ona yeni bir yol göstererek Hacı Bektaş'ı ziyaret etmesini önerir. O esnalarda Kemter Baba’nın da ölmesi üzerine  Sivas, Yozgat üzerinden HACI BEKTAŞ'a ulaşır.  HACI BEKTAŞ Postnişini Hamdullah Çelebi'nin ise zi çocuğu ölmüş dergâhtaki herkes yastadır.  Âşık Veli kendi derdini unutup Çelebi'yi teselli etmiştir. [10]

Derde tabi olup derman aradım 
Vardım ki tabibin derdi benden çok 
Her derdin dermanı sendedir bildim 
Ne hikmet ki senin derdin benden çok

Hak böyle buyurmuş bina kurunca 
Ağlamayı gülmeye eş verince 
Tabipler tabibi dertli olunca
Besbelli ki şu dünyada dertsiz yok

Âşık Veli, Hamdullah Çelebinin yanında bir müddet kalmış, Sivas ile Hacı Bektaş arasında uzun süre gidip  gelmiş, en sonunda Hasan Dede Kasabasında, Hasan Dede tekkesi ile Hacı Bektaş  tekkesi arasında bir çeşit irtibat sağlayıcılığı vazifelerinde bulunmuş olmalıdır.  

Âşık Veli'nin Hacı Bektaş ilçesinde  bir müddet yaşadığını şiirlerinden  de izlemek mümkündür. Bazı şiirlerinde Hacı Bektaş ilçesi ve İlçedeki Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi, Kadıncık Ana Evi, Bektaş Efendi Türbesi hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Hatta bir şiirinde bu dergâhta  çilehaneye dahi giriğini ifade eder.

Yine çıktım Kurşunlu'nun başına
Gözüme Malya'nın çölü görünür
Hırka Dağı geldi a'nam [?] döşüne
Çilehane Seyfe gölü görünür    

Âşık Veli'nin Hac Bektaş ilçesini yakından tanıdığı  bu ilçede ve  Hacı Bektaşi Veli türbesinde çileye dahi girdiği, yöreyi de oldukça iyi tanıyıp şiirlerinde de  oldukça güzel bir şekilde tasvir ettiği  ortaya çıkar.

Yanar Kırkbudak'ta şem'alar yanar
Ab-ı zemzeminden içenler kanar
Balım Sultan abdalların çerh döner
Hünkar Hacı Bektaş Veli görünür.

Hasan Dede Kasabasında bulunan Hasan Dede Tekkesi  o yıllarda Hacı Bektaş ‘tan sonra Anadolu'nun en işlek Tekkelerinden birisidir. Bu tekkede  aşevleri, mihmanevi, dedeevi, ozanevi, konuklar için yatakhane gibi önemli bölümler bulunmaktadır. [11] Âşık Veli’nin bu tekkede yapılan Cem  ayinlerinin zakirlerinden biri  olmuştur.  Bu tekkede uzun müddet kaldığı  aşağıdaki şiirinden de anlaşılmaktadır.

Peşinden ordusu gayet fırkatlı 
Taçları yeşildir dilleri tatlı
Böyle er görmedim gayet heybetli 
Islahata geldi Pir Hasan Dedem
...
Velim der ki şüphesiz Ali
Bir ismi Hasan’dır, bir ismi Ali 
Niyaz et Allahın sevgili kulu 
Islahata geldi Pir Hasan Dede

Âşık Veli'nin yirmi beş  yaşlarından sonraki ömrünün büyük bir  bölümün bu tekkede geçtiği anlaşılmaktadır.  Ancak 1826 yılında Sultan II. Mahmut'un emri ile   altmış yaşın altında olan tekke binaları yıktırıldıktan sonra bu tekkenin de hasar gördüğü  ancak bu tekkenin  faaliyetlerine devam ettiği  Âşık Veli'nin 1826 sürgünü sonrasında  da  Hasan Dede tekkesinin gizli gizli faaliyetlerin sürdürdüğü,  İğdecik veya Kale köyüne de gidip geldiği  ancak hiç bir yere ısınamadığı  şiirlerinden de anlaşılmaktadır.

Âşık Veli  H. 1297 – 1853  yılında altmış yaşını  geçkin bir yaşta Yıldızeli'nin Davlıalağan köyü yakınlarında  atı ile giderken  eğer ile bir ağaç dalı  arasına sıkışmış ve hayatını kaybetmiştir. [12]

Âşık Veli  yöresinde kendisinden sonra yetişen pek çok ozan üzerinde etkili olmuştur. Özellikle Ali İzzet  Özkan, Âşık Veli’nin tesirinde  kalmış,  hatta  Ali İzzet Özkan onun bazı şiirlerini kendine mal etmeye kalkışmıştır. Âşık Veli, Aşık Veysel’i hazırlayan onun yetişmesine olanak sağlayan kültür ortamının en önemli şairlerinden birisidir. Âşık Veysel söyleşilerinde de bunu vurgulamış, Kemter Baba ve Âşık Veli’de hem saygıyla söz etmiş hem de onların hakkında bizlere şifahi bilgiler ulaştırmıştır.

Âşık Veli'nin  şiirlerinde, Kemter Baba, Hacı Bektaş Postnişini Hamdullah Çelebi  ve sevgilisi Telli Suna  adları sık sık geçen  isimlerdir.  Âşık Veli’ye ait olduğu ispat edilebilen toplam 128 şiir vardır. Kul Veli, Veli abdal, Veli dede   mahlasları ile  derlenmiş şiirler ona ait kabul edilmemiştir.  İbrahim Aslanoğlu'nun Âşık Veli isimli kitabında 80 adet,  Gülağ Öz’ün  çalışmalarında ise  48 adet Âşık Veli şiiri bulunur. 

Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa ,  Katib , Erzurumlu Emrah ,  Erzurumlu Aşık Sümmani  ,  Divriğili Deli Derviş Feryadi ,  Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) ,  Aşık Ferrahi ,  Kağızmanlı Hıfzı  ,  Musa Merdanoğlu  ,  Posoflu Aşık Müdami ,  Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali,  Âşık Şenlik,  Ercişli Emrah  ,  Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık  Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,  Kaygusuz Abdal  ,  Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür

 SİVASLI OZANLAR 

Aşık Veysel Hayatı ve Edebi Kişiliği
Şarkışlalı Kemter Baba Hayatı ve Emlek Yöresi Ozanlığı

·         Şarkışlalı Aşık Veli Hayatı ve Ozanlığı

·         Sefil Selimi Hayatı ve Şairliği ( Şarkışla)

·         Şarkışlalı Aşık Devrani ( Emlek Yöresi)

·         Aşık Agahi Hayatı ( Şarkışla- Emlek Yöresi)

·         Kul Gazi ( Sivas Şarkışla- Tuzla Köyü- 20 yy )

·         Kul Himmet Üstadım Hayatı

·         Deliktaşlı Ruhsati Sivas Hayatı Edebi Yönü

·         Şarkışlalı Talibi Çoşkun Hayatı ve Şairliği

·         Ali İzzet Özkan ( Emlek Yöresi Sivas) Hayatı ve Aşıklığı

ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYINIZ  

·         ARARKEN ALLAH'I BULDUM

·         İSABET ETMEDİN BENİM SOZÜME

·         Mecnunum Leyla'mı Gördüm

·         Horasan ilinden Anadolu'ya

·         Pek çok arzuladım varayım dedim

·          

KAYNAKÇA 

[1] brahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D. yayınları - Ankara 1984

[2] Şahamettin Kuzucular, Dörtyol Hatay Çukurova Tarihi ve Türkmenleri..., https://edebiyadvesanatakademisi.com/Mesaj.aspx?id=226.

[3]  İbrahim Aslanoğlu, Aşık Veli : hayatı, kişiliği, deyişleri, Kültür Bakanlığı M.F.D yayınları - Ankara 1984

[4] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, https://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri -

[5] Gülağ ÖZ, AŞIK VELİ'NİN YENİ BULUNAN ŞİİRLERİ, https://www.turkuler.com/yazi/asikvelinin.asp I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri -

[6] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kemter-baba-hayati-ve-emlek-yoresi-ozanligi/74967

[7] Gülağ ÖZ, agy.

[8] İbrahim Aslanoğlu, agy.

[9] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kemter-baba-hayati-ve-emlek-yoresi-ozanligi/74967

[10] İbrahim Aslanoğlu, agy.

[11] Gülağ ÖZ, agy.

[12] İbrahim Aslanoğlu, age.