Kıssa Nedir Edebiyatımızda Başlıca Kıssalar ve Kıssa Örneği

 

Kıssa

 

Osmanlıca yazılışı : kıssa ~ قصه

Arapçada 'kassa” kelimesinden dilimize kıssa şeklinde geçmiş ve bir haberi nakletme, bir olayı anlatma hikâye etme, rivayet, masal, menkıbe, anlatma anlamında kullanılan bir kelimedir.  TDK kıssayı “Ders çıkarılması gereken anlatı, olay” olarak ifade eder.

Kıssa sözcüğü genel olarak ders çıkarılması gereken olay, konu, kısa öykü, fıkra anlamlarındadır. Kur’an kıssaları denildiğinde, “ Kuran’da anlatılan ibret ve öğüt veren hikâyeler” olarak anlaşılsa bile bu kelime Osmanlı edebiyatında daha çok  "Olağanüstü durumları anlatan, yazı ve menkıbe" anlamında kullanılmıştır.

Kıssaları fabl ve mesel olarak da ele alanlar olmuştur. Fakat kıssaların daha çok peygamberler ve din ulularının hikâyeleri olarak algılamak gerekmektedir. Fabllar ve meseller din uluları ile ilgili hikâyeler değildir.

Kıssadan hisse ise  "Bir öyküden ders ve ibret çıkarmak"  anlamında bir deyimdir.  Eski dilde kıssa anlatanlara "kıssahân" veya "kıssa-gû" denilmiş; bu deyim Arap edebiyatındaki  “makâme “ nin karşılığı olarak kabul görmüştür.

İslâm edebiyatlarında hikmetli hikâyeler anlatan dini, ahlakî, didaktik, öğüt kitaplarına da kıssa denmiştir. Kıssa türü eserlerin en önemlileri ise peygamberlerle ilgili kıssaları anlatan "Kısâsü'l-Enbiyâ (peygamberler kıssaları)" adıyla anılan eserlerdir.  ( bkz Kısas-ı Enbiya )

Kısas-ı Enbiya lar, “Hz. Âdem’den başlayarak bütün Peygamberlerin, Hatemü’l-Enbiyaların, Hz. Muhammed’in hayatlarını, kıssalarını mucizelerin vb anlatır”[1]. Kısâsî'l- Enbiyâların ana kaynaklarını ise ilk yazılan Kisâî’ ( ö. /728))  ile Sa'lebî'ye (öl. 1036)  aittir. Türk  ve İslam Dünyasına çevrilen Kıssas-ı Enbiyaların pek çoğu Sa’lebi ve Kisai’nin  bu eserlerine dayanmaktadır.

Türk , Arap ve Acem edebiyatında manzum ve nesir olrak pek çok Kısas-ı Enbiya yazılmıştır. Türk edebiyatında  en önemli Kısas-ı Enbiyalar  Rabguzi  ve   Ahmed Cevdet Paşa'nın  yazmış oldukları Kısas-ı Enbiyalardır.

Türk Edebiyatında  karşımıza çıkan  başlıca kıssalar şunlardır.

Din büyükleri ile ilgili kıssalar: Hz. Ali,  Hz Hasan ve Hüseyin, Hz Ömer, Hz Ebubekir,  Veysel Karanî, Eba Müslim Horasani,  Sahabeler  ile ilgili kıssalar

Şeyh Tarikat  Veli Evliya Kıssaları: İbrahim Edhem,  Hz İbrahim ve Kıssaları ,  Hz. İsmail Kıssaları,  İlyas Peygamber Kıssaları,  İshak Peygamber Kıssaları , Nemrûd Kıssaları , Bayezîd-i Bistamî,  HACI BEKTAŞ VELİ,  Dede Ömer Ruşen,  Hacı Bayram Veli ,  Kaygusuz Abdal  ,  Ahmet Yesevi  , Akşemseddin, Yazıcıoğlu Ahmet ve Mehmet kardeşler , Somuncu Baba,  Ahsenü' l Kassas ( Kıssaların en güzeli ),  Asiye ve Hz Musa Kıssası,  Behlul-ı Dana Kimdir ve Kıssaları,  Senai ve Layhar Kıssaları

Tarikat büyükleri ve şeyhleri hakkında yazılmış olan Menâkıpnâmelerde de bu tip kıssalara oldukça yer verildiği gibi,  birçok dinî eserlerde de küçük pasajlar halinde  kıssalara yer almaktadır.

Şiir olarak yazılanlar genellikle mesnevî nazım şekliyle kaleme alınmıştır.

 

KISSA ÖRNEĞİ

Hz. Ömer ( RA) , Şam’ı ziyaret etmek için bir deve ile yola çıkmışlar bu deveye hizmetçisi ile nöbetleşe biniyorlar,  sıra ile biri binip diğeri de devenin yularından çekiyordu.

Şam’ a yaklaştıklarında deveye binme sırası hizmetçisine gelmiş,  hizmetçi deveye binmiş  Hz. Ömer de devenin yularından çekmeye başlamıştı.  Uzaktan bakanlar ise; devenin üzerindeki hizmetçiyi halife, devenin yularını çeken Hz. Ömer’i de hizmetçi zannediyordu. Onlar bu halde iken Şam valisi Ebu Ubeyde bin Cerrah onları karşılamaya gelmişti. Bunu gören Ebu Ubeyde bin Cerrah:

• Ey Emire’l-Mü’minin! Şam’ın ileri gelenleri, seni karşılamaya geliyorlar. Seni bu halde görmeleri iyi olmaz, dedi. Hz. Ömer radıyallahu anhu da şöyle cevap verdi:

 

• Ey Eba Ubeyde! Senin bu sözünü işitenler, insanın şerefini, vasıtaya binerek gitmekte ve süslü elbise giymekte sanacaklar. Biz daha önce zelil ve hakir bir kavimdik. Allah-u Zülcelal, bizleri müslümanlıkla şereflendirdi. Bundan başka şeref ararsak, Allah-u Zülcelal bizi zelil eder, her şeyden aşağı eder.

 

• Gazavat- ı Ali Ahtem Destanı
• Gazavat- ı Ali Merhur Şahın Müslüman Olması Destanı
• Gazavat-ı Ali Der Memleket-i Sind Hakkında ve Özeti
• Gazavatı Bahri Umman ve Sandık Destanı ve Özeti
• Gazavatı Bahri Umman ve Sandık ile Hatırlattığı Mitolojik Öğeler
• Gaza ve Gazavataname
• HZ ALİ CENKNAMELERİ
• Kirdeci Alî Kesik Baş Destanı
• Maktel-i Hüseyin ve Kerbala Destanı ( 14. yy)
• Güvercin Destanı Kirdeci Ali ( Hz. Muhammet ile Güvercin )
• Ejderha Destânı ve Dâstân-ı Ömer İbni Hattâb

 

KAYNAKÇA

[1] Kısas-ı Enbiya,