Tahmis Nedir Tahmis ve Taşti Örnekleri

 Tahmis  

 Tahmīs : تخميس : beşe katlama, beşe bölme, beşleme veya bir beyte üç mısra ekleyerek yapılan şiir 

Tahmis Kökeni ve Sözlük Anlamları

Tahmis sözcüğü Arapça kökenli olan; beş, beşleme veya beş rakamı ile alakalı sözcükler üretilen “hms “ kökünden gelir. Tahmis sözcüğü  “hms “   kökünün ve beşleme anlamına gelen hamse خمسة sözcüğünün tefˁîl vezninden mastarı olmaktadır. Dolayısı ile tahmis;  beş rakamı anlamındaki hams, خمس, beşleme anlamından hareketle beş mesnevi manasındaki hamse : خمسه hamse , elli rakamı veya elli gün süren kış anlamındaki hamsin sözcükleri ile aynı kökten gelmektedir.

Edebiyatta Tahmis

 Tahmīs, divan şiirinde kullanılan bir terim olarak bir gazelin her beytine üç mısra ekleyerek yapılan şiirlere denmektedir. ( bkz Tahmis-i Mutarraf Nedir Özellikleri Örnekler )  Bir şair, başkasına ait olan beğendiği bir gazelin her beytine aynı vezinde, konu, anlam ve ahengi ile de uyumlu üç dize ekleyerek gazelin her beytini beşer dizelik muhammes bentleri haline getirir.  ( bkz Muhammes Örnekleri Müzdeviç Mütekerrir )

Tahmis ile muhammesin farkı ise muhammeste tüm dizeler aynı şaire aittir. Tahmisye ise gazel bir başka şair tarafından üçer dize ilavesi ile beşer dizelik nazım birili bir şiirine yani muhammese çevrilmiş olur. ( bkz  Muhammes Nedir Müzdeviç ve Mütekerrir Muhammesler- MÜTEKERRİR MUHAMMES - )

Bir şairin beğendiği bir gazele üçer dize ekleyerek şiiri beyit düzeninin beşer dizelik bend düzeyine çıkarması ile ortaya çıkan tahmiste, gazele ve beyitlerine eklenen dizeler;  kafiye, anlam ve ahenk yönünden eklendiği dizelere uymak zorundadır.

Divan edebiyatında kasidelere de tahmis yapılmıştır. Gazellerin veya kasideleri aynı vezin, aynı kafiye ve benzer üslupta, üç mısra’ eklenerek muhammes haline getirmeye “tahmîs etme” denir. [1]

Bir gazel veya kaside iki şekilde tahmis edilir. İlk yöntem beytin üstüne aynı vezinde üç dize eklemek şeklindedir.Beytin üstüne üç dize ilave edilerek yapılan tahmîsin kafiyeleri şu şekilde gösterilebilir:

Aaa (aa) bbb (ba) ccc (ca) ddd (da)

Tahmis-i Mutarraf Taşti

Beytin dizeleri arasına üç dize eklenerek yapılan tahmise tahmis-i mutarraf ( ayrılmış tahmis)  veya taşti denir. ( bkz- Necibe Çetinkaya- GAZEL ( TAŞTİR ) Taştîrde  eklenen dizeler beytin başına, değil, iki dizesi yani 1. dize ile 2. dize arasına yerleştirilir. Bu şekilde yapılan tahmisin kafiyeleri de aşağıdaki şekilde olmak zorundadır.

A aaa a / b bbb a / c ccc a / d ddd a

Tahmis beğenilen bir gazele ilave bir güzellik katmak amacıyla yapılır. Hangi yöntemle yapılırsa yapılsın eklendiği beyitleri ile anlam, ahenk ve üslup uyumuna girmelidir.  

aaa(aa), bbb (ba), ccc(ca) ...vd.

Gazelin son beyti olan makta beytinde gazelin sahibi mahlasını kullanır. Tahmis yapan şair de son beyte eklediği dizelerden birinde kendi mahlasını uazar böylece tahnis yapılmış bir şiirde iki ayrı mahlas kullanılmış olur.

Tahmisler divânların musammat bölümlerinde yer alır. Şeyh Galib (öl. 1789-9; 17 tahmis), Beylikçi Arif (öl. 1713; 13 tahmis), İzzet Molla (öl. 1829-30; 13 tahmis), Leylâ Hanım (öl. 1848; 12 tahmis) Nâmî 17. Yy ),  Meşhuri Ahmet, Emrî Şiirleri, Edirne 16.Yy , en çok tahmis yazan divan şairleridir. Çağımızda ise Necibe Çetinkaya  birkaç örnek vermiştir. ( bkz TAHMİS (FUZÛLİ -MENİ CANDAN USANDIRDI -)

Nedim'in, Nedîm-i Kadîm ve Nabi’ye; Yahya Kemal'in de Bâkî'nin şiirlerine yazdıkları taştîrler edebiyatımızdaki en başarılı örneklerdir.

Tahmisler İlgili Linklerimizden Bazıları

• Tahmîs-i Berây-ı Gazel-i Nâbî’den
• Gazel-i Yahyâ Tahmîs-i Bâkî
• Tahmîs-i Gazel-i Neşâtî (Nedim Şiirleri )
• Tahmîs-i Gazel-i Râzî (Nedim Şiirleri
• Tahmis : Ağız açma söze sâzında hezâr olmayıcak (Revani Şiirleri 16. Yy )
• GAZEL-İ SULTÂN MEHMED TAHMÎS-İ NÂZIM ( Nâmî Şiirleri  17. Yy )
• GAZEL-İ SÜHEYLÎ TAHMÎS-İ NÂZIM (Nâmî Şiirleri  17. Yy )
• TAHMÎS-İ GAZEL-İ HAZRET-İ NEŞET (Muvakkidzâde Muhammed Pertev Şiirleri )
• Tahmisler (Meşhuri Ahmet Şiirleri Selânik )
• TAHMÎS BERÂY-I GAZEL-İ HAZRET-İ NÂBÎ ALEYHİ RAHMETÜ’L-BÂRÎ (Haşmet Şiirleri )
• Gazel ü Tahmis-i Vecdî (Filibeli Dervişzâde Abdurrahman Vecdi )
• TAHMÎS Gazel-i merhûm Sultân Süleymân Hân tahmîs-i Vecdî-i nâ-tüvân ( Filipeli Vecdi )
• Tahmîs-i gazel-i Mîr Nedîm ez-tâze-gûyân-ı enderûn-ı hümâyûn (Enderunlu Hasan Yaver Şiirleri )
• TAHMİS Gazel-i Nişanî Tahmîs-i Emrî (Emrî Şiirleri, Edirne 16.Yy)
• TAHMİS Ey zülfi tâze sünbül ey kâmeti sanevber (Emrî Şiirleri, Edirne 16.Yy )

KAYNAKÇA

[1] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/tahmis-ve-tahmis-i-mutarraf/141971