M. Turhan Tan Hayatı ve Romancılığı

03.07.2012

M. Turhan Tan

(d. Diyarbakır 1886 – ö. İstanbul 25 Aralık 1939): Tarihi roman yazarı, milletvekili, gazeteci, öğretmen, kâtip, kaymakam, mutasarrıf.

AİLESİ

Turhan Tan, Sivaslı Alâeddin Paşalar ailesine mensuptur. I. Abdülhamid'in kızı Hibetullah Sultan'la evlenen Alâeddin Paşa'nın torunlarından Sivas eşrafı Ahmet Fethi Bey'in oğludur. Büyükbabası, Alâeddin Paşa'nın soyundan gelen Celâl Paşa'dır. Babası Alâeddin Paşa, Selman Paşa'nın oğludur ve Sultan III. Mustafa’nın kızlarından Hatice Sultan’ın eşi Küçük Seyit Ahmet Paşa’nın oğlu olup I. Abdülhamit’in kızı Hibetullah Sultan’ın eşi olmaktadır. Annesi ise Nuriye Hanım’dır.

HAYATI

M.Turhan Tan’ın Asıl adı Mehmet Samih Fethi’dir. M. Turhan Tan ise oğlunun adıdır. Yazar bu ad ile yazmış olduğu tarihi romanları ile tanınmıştır. Turhan Tan babasının görevi nedeni ile bulundukları Diyarbakır’da 1885 (1886?) [1] dünyaya gelmiştir. Liseyi Gümülcine'de ve İstanbul Vefa İdadisinde okumuş, babasından ve özel hocalardan Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Babası ölünce döndüğü Sivas'tan hukuk okumak üzere 1902'de İstanbul'a gider. Küçük çalışmalar yaptığı bu yıllarda döneminin genç kuşak şair ve yazarlarıyla arkadaşlık yapmış fakat İstibdat idaresinin katı tutumu nedeni ile yazı yazanların başına çeşitli sorunlar açılmıştır. Meşrutiyet idaresi sırasında birçok arkadaşı hapse atılınca 1905'te tekrar Sivas'a dönerek orada öğretmen olarak görev yapmaya başlamıştır.

Sivas’a geldiğinde Sivas Valisi Reşid Âkif Paşa'nın kâtipliğini de yapmakta olan yazar, kendisini himayesi altına alan Reşit Akif Paşa ile birlikte İstanbul ve Mısır'a gitmiştir. Mısır’da iken İttihatçılar ile Reşid Âkif Paşa'nın arasındaki haberleşmeleri de idare etmiştir. Mısır’da iken Vilayetin resmî gazetesinde başyazarlık görevini de yürütür.

1909 yılında İstanbul'da I. Belediye Dairesi Muhasebe Başkâtibi, 1911'de Üsküp Lisesi Edebiyat Öğretmeni olur. Üsküp İdadîsinde öğretmenken maaşların düşürülmesi nedeni ile istifa ederek İstanbul’a gelir. Samsun, Amasya tahrirat müdürlüklerine çalıştıktan sonra Remadiye, Yalvaç kaymakamlıklarında, Çorum ve Kayseri mutasarrıflıklarında bulunur. ( DOÇ. DR. DİLEK ÇETİNDAŞ, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tan-turhan-samih-fethi ) Kısa bir süre sonra İstanbul'a dönerek yeniden yazmaya başlar. S… imzasıyla Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat’te Bedrettin Mümtaz adıyla ise Servet-i Fünun 'da yazıları çıkmaya başlamıştır. Bu yıllar arasında Samsun ve Amasya'da tahrirat müdürlüğü, Remadiye ve Yalvaç'ta kaymakamlık, Çorum ve Kayseri'de mutasarrıflık yapmıştır.[2]

Son Osmanlı Meclisi Mebusanında Mondros Milletvekilliği yapmış, Milli Mücadele yıllarında Sivas Milletvekili olarak I. TBMM'ne girmiştir. Üsküdar mutasarrıfı iken 1922'de idarî görevden ayrılarak sonra Sivas'a tekrar dönmüştür. [3]Fakat bu günleri kısa sürecek yönetici kadroyla uyuşamadığı için hayatını yazdığı yazı ve kitaplarla kazanmaya başlayacaktır.

Bu yıllarından sonra kendini tamamen yazarlığa verir. 1922 yılından sonra oldukça verimli bir yazarlık sürecine girecektir. 1922 yılından ölüm tarihi olan 1939 yılına kadar sürekli roman yazmış yaklaşık olarak bir yılda üç roman tefrika ettirmiştir. 1939 M. Turhan Tan imzasını ilk kez Son Saat gazetesinde kullanmaya başlar. Hayat Ansiklopedisinde M.S. imzasıyla tarih ve edebiyat konularında yazılar da yazan M. Turhan Tan, hemen hemen hepsi tarihi alanlarda olmak üzere, yaklaşık yarısı gazete sayfalarında kalarak kitaplaşamamış 40'a yakın roman yazmıştır. Bu kitaplarının bir kısmı, Yunancaya, Fransızcaya ve Almancaya çevrilmiştir.

M. Turhan Tan popüler tarihi romanlar yazan edebiyat tarihçilerinin üzerinde pek durmadığı veya durmak istemediği romancılarımızdan birisidir. Bu sebeple hemen hemen unutulmuş, göz ardı edilmiş veya unutulmuş, sayılabilecek bir romancıdır. Yazdığı tarihî romanların pek zamanında çok sevilerek okunmuş ama literatürde isminden söz edilmekten özellikle kaçınılmış bir yazardır.

Turhan Tan, uzun süren bir hastalık döneminden sonra 1939 yılında İstanbul’da vefat eder. Yazarın naaşı Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir.

Edebi Hayatı

Gazetelerde tefrika edilen romanları devrin anlayışına göre ağır sayılabilecek bir dille yazılmıştır. Yazılarında M. Turhan Tan, S..., Bedrettin Mümtaz, Halil Rüşdü, M.S.; takma adlarını da kullanan yazarın romanları aslına sadık kalınarak sadeleştirilmiş ve eserlerinin bir çoğu ölümünden sonra 1940 ve 1950 yıllarından sonra yayımlanmıştır. Edebiyat dünyasında en tanınan adı M. Turhan Tan’dır. Bu ad ise oğluna aittir. M. Turhan Tan adını ilk kez kullandığı romanı ise “Son Saat'te Deli “ adı ile tefrika edilen romanı olmaktadır.

Edebiyat dünyasına şair olarak ve aruz vezni ile yazdığı şiirleri ile adım atmıştır. İlk şiirleri Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat gazetelerinde çıkmıştır. İlk şiirlerinde ve yazılarında takma adlar kullanır. Şiirleri Servet-i Fünûn’da ‘Bedreddin Mümtaz’,‘ Halil Rüşdü’ dı ile yayınlanır. İçtihad ve Rübab’da ise 'Samih Fethi' ismiyle yazı ve şiirleri çıkmıştır. ( DOÇ. DR. DİLEK ÇETİNDAŞ, yesevi.edu.tr/madde-detay/tan-turhan-samih-fethi ) Hayat Ansiklopedisindeki ‘M. S.’ rumuzu ile yayımlanan maddeler de ona aittir.

Turhan Tan edebiyata adım attığı ilk yıllarda Servet-i Fünun edebiyatından etkilenerek ağır bir dil kullanmıştır. İlk yazı, şiir tefrika roman ve makaleleri Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat, Servet-i Fünun, İçtihat, Rebab, Cumhuriyet, Tan vb. gibi gazetelerde tefrika edilmiştir. Yazdığı romanları daha sonra sadeleştirerek, duru ve kolay anlaşılır bir dille yeniden yayımlanmıştır.

Selim İleri , Mehmet Turhan Tanı tanıtırken ilgili yazısında şu ifadelere yer verir. " Turhan Tan’ın bir özelliği, ele aldığı tarihî dönemi, o çağın tarihçileriyle beslemek gayretidir. ‘Cinci Hoca’da Sultan İbrahim dönemi Naima’nın tanıklığıyla beslenir. ‘Safiye Sultan’ın sayfalarında dipnotları birbirini kovalar." [4]

M. Turhan tan ve tarihi popüler romancılık konusunda bir tez hazırlayan Gürcan Çağdaş, M.Turhan Tan hakkında şunları dile getirmektedir. ” Yaşadığı yıllarda büyük bir sessizlik içinde eserler ve fikirler ürettiği için hiçbir zaman kıymeti bilinmemiş bir büyük deha idi. Bu önemli düşünürümüzün bazı eserleri Almanca ve İngilizce gibi dillere de çevrilmiştir. En ünlü eseri önce İngilizce yayınlandıktan sonra Türkçe ilk baskısı 1951′de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları arasında çıkan Kültür Değişmeleridir. Mümtaz Turhan’ın, bundan elli yıl önce yaptığı tespitler önemini korumaya devam ediyor. Bu büyük düşünürümüz, memleketinin meselelerine çözüm bulmak için ömrünü düşünceye ve toplumumuza adadı. Toplumumuz, Mümtaz Turhan gibi düşünürlere kayıtsız kalarak geçen yıllarını boşa harcadığı gibi geleceğini de tehlikeye atıyor. Memleketi tanımayı ve tanıtmayı kendisine dert edinmiş olan büyük düşünürdür.” [5]

Popüler edebiyatın en yaygın türü olan roman alanında popüler tarihi romanlar yazarak hayatını kazanan hayattayken eserleri ilgi gören, öldükten sonra da unutulmaya yüz tutan talihsiz romancılarımızdan birisidir. M. Turhan Tan, müstear adıyla tanınan Mehmet Semih Fethi'nin müstear adı, asıl adının önüne geçmiş ve bu adla meşhur olmuştur. Derin bir tarih bilgisine sahip olan yazar eserlerini yazarken dipnotlar vererek eserinde anlattığı olayları inandırıcılığını arttırmaya çalışmış, başkalarından aldığı bilgilerle eserlerini güçlendirmeye gayret etmiştir. Eserlerinde anlattığı olaylar kaynak alınabilecek bilgiler olmasa da tarihi romancılığı sevdirebilmesi adına önemli bir işlev görmüştür. [6]

M. Turhan Tan " Sürekli okumuş, araştırmış, kendini geliştirmeye çalışmış bir yazardır. Hareketli yaşamış, gözlem gücünü geliştirmiş, kendini ileriye taşımaya çalışmıştır. Romanları dışında eser inceleme, fıkra, tahlil, hikâye şiir, ansiklopedi maddeleri yazma, biyografi, masal, tercüme gibi edebiyatın pek çok türünde eserler vermiştir. Romanlarında tarihi olaylar ve kişilerin etrafında kurmaca olaylar oluşturmuş, roman türünü halka sevdirmeye çalışmıştır. Yaratıcılıktan uzak eserler vermesinin sebebi tefrikacılık yönünde sabit fikirde kalmış olmasındadır "

Mümtaz Turhan’ın ölümünden hemen sonra Hayat Tarih Mecmuasında yazılan bir makalede :
” … Mümtaz Turhan, pek kısır olan son çağ Türk düşüncesinin birkaç şahsiyetinden biridir. Türkiye’nin ve Türk toplumunun Doğu medeniyetinden Batı medeniyetine geçme çabası ve bu çabanın tarih” tahlili üzerinde yapılan ilk ciddi” deneme olan ve yazarın şaheseri sayılan Kültür Değişmelerinden sonra, gittikçe daha aktüel mevzuları işledi. Çağdaş medeniyet seviyesine çıkabilmemiz için lazım gelen şartlar üzerinde çalıştı. Ölüm kalım davamız olan bu kalkınma meselesinde, hayale olduğu kadar ümitsizliğe de yer vermeden, tamamen ilmi” ve gerçekçi incelemeler yaptı.” [7]

Tarihi romanalar yazmasına rağmen romanlarındaki kahramanalar kurgusal kişilerdir. Bazı romanlarında, kurgusal kahramanlarının dededen toruna doğru nesil bağı içinde olduğu dikkati çeker. Osmanlının kuruluş ve yükselme devresini olumlu duraklama ve çöküş devresini ise eleştiren bir yaklaşım içindedir. Tarihi romanlarında tarihi olaylara bağlı kalmasına rağmen kurgusal kahramanlarına odaklı romanlar kurgulamıştır. Ramalarındaki karakterler, kahraman, cesur, milletine ve devletine bağlı ve millî şuurla hareket eden vatan sevgisi yüksek kişiler olmaktadır.

Cengiz Han, adlı romanı dışındaki romanları Osmanlı Tarihi ile ilgili romanlarıdır. Osmanlı devrinin kuruluş ve yükselme dönemlerine ait yazdığı romanlarında alp erenlik ruhuna sahip kahramanlar kullanmıştır. Romanlarında Türklük ruhunu besleyen ve destekleyen bir yaklaşım bulunur. Osmanlının cephe hatlarındaki akıncı ruhuna sahip alperenlere hayranlık duyulmasını hedefleyen yazar, harem ve harem hayatını konu edinen yerlerde ise devşirme saray kadınlarının entrikalarını ise şiddetle eleştirir.

ESERLERİ

M. Turhan Tan imzasıyla yazdığı konusunu tarihten olan romanlarıyla tanınır. 30 kadar olan bu tür romanlarının bazısı tefrika hâlinde gazete sayfalarında kalmıştır.
Romanları: Âli Maceralar (1912), Cehennemden Selâm (1928), Sevinç Han (1931), Gönülden Gönüle (1931), Kadın Avcısı (1933), Üç Ay Yatakta (1934), Akından Akına (1935), Cem Sultan (1935), Viyana Dönüşü (1937), Hürrem Sultan 1937), Safiye Sultan (1939), Devrilen Kazan (1939), Hint Denizlerinde Türkler 1939), Krallar Avlayan Türk (1944), Osmanlı Raspotini Cinci Hoca (1962), Cengiz Han (1962). Gezi notları: Avrupa notları (1938), Derlemesi: Timurlenk (1935), Tarihte Türkler İçin Söylenen Büyük Sözler (1936), Tarih Muhasebeleri (1937), Atatürk (1939), Tarihî Fıkralar (1962).

ROMANCILAR İLE İLGİLİ BAŞLIKLAR VE LİNKLERİ

KAYNAKÇA

[1] https://www.ikiayayincilik.com.tr/root/a/auth.asp?rsi=aeevs

[2] https://www.kitaphaber.com.tr/uc-ay-yatakta-m-turhan-tan-k19.html

[3] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ankara, 2005, sh

[4] SELİM İLERİ, M. Turhan Tan, https://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalEkl

[5] Dilek Çetindaş, Popüler tarihi romanlar ve M. Turhan Tan, Erciyes. Ünvr., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2006 (shf,3 )

[6] Dilek Çetindaş,Popüler tarihi romanlar ve M. Turhan Tan, Erciyes. Ünvr., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2006 (shf,3 )

[7] https://www.ikiayayincilik.com.tr/root/a/auth.asp?rsi=aeevs

Edebiyat, Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya [email protected]

Şahamettin Kuzucular

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

M. Turhan Tan Hayatı ve Romancılığı

Yorumlar