Piyale Nedir

16.09.2021

Piyale Nedir

Osmanlıca yazılışı piyale: پياله

Piyale, Farsça kökenli isim soylu bir sözcüktür. Sözlüklerdeki anlamı kadeh, şarap, şarap kadehi, şarap bardağıdır.

Peymâne,sagar, ayak, ayag , keştî , mercan kadeh, ile benzer veya aynı manalara gelmektedir. Piyale veya kadehlerin büyüklerine ise Hüsrevani , hatt-ı câm, hatt-ı sağar ,Cemşid-i Hurşid'in Kadehi,noh sagar (dokuz kadeh ) denmektedir.

piyâle-nûşî : نوشی پياله, : kadeh içen…

Piayele sözcüğü eski Şiilerimizde manası nedeni ile mey, şarap, arakı, hammar, meyhane, saki, mugbece, pir-i mugan, şarabın mucidi Cem, büyük kadeh manası itibari ile Hüsrev ve hüsrevani, ( bkz II. Hüsrev Kimdir Edebiyatta Hüsrev-i Perviz- I. Hüsrev Nûşirevân -ı Âdil - Anûşirvân Kimdir) gibi sözcüklerle birlikte kullanılır.

Eski devrilerde şarap bezm denilen içki içmek için toplanan içkiciler ile içilir, yerde oturarak bir daire kurulur, büyük bir kadeh elden ele dolaştırılarak içilirdi. Şarap içmenin belli kuralları ve adapları vardı.

Piyale Divan şiirinde içi şarap dolu büyük anlamı ile çok sık kullanılmıştır. Sevgilinin dudağı ve ağzı ile piyale ve şarap arasında anlam ve imge alakaları kurulmuştur. Çünkü şarabın rengi daha ziyade kırmızı olarak düşünülmüş piyaleden şarap içmek ile sevgilinin ağzını öpmek arasında benzetmeli hayaller tasavvur edilmiştir.

Sevgiliden alınan bûse de şarap gibi aşığı kendinden geçirtip sarhoş eder. Sevgilinin acı sözleri ile şarabın acılığı arasında da alakaları kurulur. Ancak hem şarap dolayısı ile piuale hem de sevgiliden alınan öpücük aşık için en önemli kazanımlar olmaktadır.

Piyale şekil ve renk yönünden sevgilinin ağzına buradan hareketle, goncaya benzetilir. Sevgilinin güzelliği aşığı sarhoş eden şarab dolu bir piyale gibidir. Aşığın gözleri de kanlı yaşlar akıttığı için şarab dolu bir kadehtir .

Gehî piyâle-i mey gâh derd-i ser çekdük

Bu bezmgâh-ı cihân içre biz neler çekdük .KÂTİB-ZÂDE SÂKIB (1716-7),

Gahi kadeh gahi başımızın derdini – ağrısını - çektik. Biz cihanın bezmi ( içkili eğlencesi) içinde neler neler çektik

Bu dürd ü bu sagardeme dutsun piyâle gam yeme

Kanun durur daima uy sende mey sun dem – be dem Nefi

Kadehteki şarap için bu tortuludur bu iyi süzülmüş şaraptır deme. Sen de devrin kanunlarına uy ve durmadan şarap getir.

Isbı‘ miyânesinde cihân bir piyâledür

Zîr-i tütukda şekl ü şemâ’il ‘ikâledür MEHMED SIDKÎ ( 19. Y.y)

Meclisde piyâle çarh-ı devvâr

Üstinde habâbı necm-i seyyâr Aşık Çelebi (16 yy )

Piyâle husrev-i mülk-i gama tâc-ı Keyânîdür

Hum-ı mey pâdişâh-ı ‘aşka genc-i husrevânîdür Baki