Posoflu Aşık Zülali ve Hayatı

29.05.2015

AŞIK ZÜLALİ (Yusuf KÖKTEN) Aşık Zülali (1873-1956) halk ozanı.

Âşık Zülali, Kars ili Posof ilçesi Suskap köyünde bugünkü adı (Âşık Zülali Köyü) 1873 yılında doğmuştur. Asıl adı Yusuf (Yusuf Kökten) [1]olan şairin sülalesi Şekeregil denilen bir sülaledir. Yusuf, yoksul bir çiftçi ailesinin altı çocuğundan dördüncüsüdür. Zülâli, ilk tahsilini köyünde yapmış medreseyi ise Digor’da tamamlamıştır. İlköğrenimini Diğor'da tamamlamıştır. İlkokulu bitirdikten sonra İstanbul’da olan ağabeyinin yanına giderek medrese eğitimine devam etmiş ve İstanbul’daki medresede Arapça ve Farsçayı da öğrenmiştir.[2]

Zülâli’nin eğitimine Bursa da dahi devam ettiği “1893 yılında Bursa’ya giderek Posof ve Artvinli 93 muhacirlerini ziyaret etmiş ve orada Hamidiye Ziraat Mektebi’ne girerek üç sene okumuş” [3] olduğu kaynaklardan öğrendiğimiz bilgiler arasındadır.

Âşık Zülali, hakkında en geniş incelemeleri yapan araştırmacılardan birisi olan Yunus Zeyrek, Âşık Zülali hakkında değerli bir inceleme yapmış ve şairin el yazısı ile yazdığı beş defterden oluşan anıları, şiirleri ve hayat hikâyesini tarayarak Zülali’nin hayatı hakkında oldukça detaylı bir çalışma yapmıştır. Zülâli hakkında yazdığımız bu yazının ana kaynağı da Yunus Zeyrek ‘in yazıları olmaktadır. Zülâli hakkında diğer bir önemli kaynak ise F. Kırzıoğlu’dur. Kırzıoğlu’nun 1936-37 yıllarında Posof’taki memuriyeti sırasında ağızdan ve cönklerden derlediği şiirleri de Zülâli için önemli bir kaynaktır.

Âşık Zülali, medrese tahsilli halk ozanlarımızdan birisi olduğu için eski dile, eski yazıya hatta kısmen de divan şiirine de vakıf bir halk ozanıdır İlkokul tahsilini köyünde yapmış medreseye de gitmiştir. [4]

Âşık Zülâli’nin on beş yaşından itibaren ( kimi kaynaklara göre bade içme sonrasında 12 yaş olarak belirtilir. ) saz çalıp şiir söylemeye başlamış, yöresinin ünlü ozanları, Tüccari Baba, Dede Kasım, Âşık Müdami, Aşık Şenlik , Erzurumlu Aşık Sümman ve onun izinden gelip giden âşıklardan ders almış onlardan usul, erkan, şiir bilgilerini öğrenmiştir. Kaynaklara ve kendi yazdığı defterlerde verdiği bilgilere göre onun İlk ustası Âşık Abbas'tır. [5] 16 yaşındayken ilk ustası olan Âşık Abbas’la birlikte yöreyi dolaşmaya başlamış, 18 yaşındayken, İzhari ve Âşık Şenlik’le karşılaşıp, atışmalar yaptıktan sonra âşık olarak tanınmaya başlamıştır.

Zamanının ünlü ozanları olan Âşık Şenlik, Âşık Sümmani ile tanışma fırsatını bulan Zülâli yoğun bir âşıklık geleneği yaşayan Kars yöresinin usta ve yetenekli ozanlarından birisi olmuştur. ( bkz Sümmani ile Gülperi Hikayesi ve Emsal Günaydın Derlemesi - Sümmani İle Gülperi Ahmet Özdemir Derlemesi) Zülâli, bade içtiğini iddia eden badeli âşıklarımızdan biridir. ( bkz BADE İÇME RÜYADA AŞIK OLMA GELENEĞİ VE ÖZELLİKLERİ-Bade Nedir Divan ve Halk Şiirinde Bade İçmek )

Daha 17 yaşında iken usta âşık kabul edilmiş, kendisi de çırak edinerek yetiştirmeye başlamıştır. 1890 yılında çırağı İskender'i de yanına alıp Posof ve Ahıska köylerini dolaşmış, Şavşat’ın Pınarlı/Suloban köyünden Pamuk Hanımla evlenmiş, ama [6]Pamuk Hanım’ın hiç çocuğu olmamıştır. ( bkz GEZGİN ÂŞIKLIK GELENEĞİ )

Zülâli, 1893'te Ardahan’da hapse düşmüş ama hapisten kaçarak Bursa'ya gitmiş, 1894 yılında İstanbul'da medrese hocası olan ağabeyi Hasan Efendiyle İnegöl'de ramazan mollalığı yapmış, ağabeyiyle İstanbul'a giderek Fatih'te altı ay medreseye devam etmiş, bu sırada biraz Arapça ve Farsça da öğrenmiştir. Aynı yılın sonbaharında Bursa'ya gelerek Çürüksulu Hasan Paşa'nın yardımıyla Ziraat Mektebine de yazılmıştır. [7]

Hamidiye Ziraat Mektebi'ne girip üç sene okumuştur. Bursa da iken yeniden Posof'a dönme nedeni ise hastalanması olmuştur. Bu nedenle 1896'da geçirdiği bir hastalığı nedeni ile memleketi Posof'a geri dönmüştür. [8] Posof’a döndüğü yıllarda Posof, Rus işgali altındadır. Bazı kaynaklar halkı Rus işgaline karşı uyardığı ve “halkı düşman işgaline karşı bilinçlendirmeye çalıştığını” ifade etmektedir.

1906'da karısı Pamuk Hanım vefat etmiş, daha sonra Hanak'ın Yukarı Surmal köyünde dul bulunan Bedir adlı bir kadınla evlenmiş, Âşık Zülâli’nin bu hanımından Zeynel, Osman, Zarife, Şahide ve Cemile adında beş çocuğu olmuştur.

Kaynaklar “1904 yılından itibaren sazı bırakarak mekteplerde Türkçe ve Din dersi hocalığı yapmaya başlamış” olduğunu belirtir. Zülâli, Azerbaycan, Batum ve Kars’ta uzun müddet öğretmenlik yapar. 1909'a kadar muallimliğin yanı sıra Batum'da Türkçülük ve Türk Birliği hareketlerinin yayılıp yerleşmesi için çalışmış, 1910 yılında Bursa'ya oradan da Afyon'a göç edip, ve Sarıçayır köyüne yerleşmiş, babası ve diğer kardeşleri de kendisinden sonra buraya gelip bu köye yerleşmişlerdir.

1930 yılında tekrar Posof'a giden Aşık Zülali, altı ay Posof, Ardahan ve Çıldır'ı dolaşıp tekrar Afyon'a geri dönmüş ve Sarıçayır köyü yakınlarındaki bir köyde bir ara imamlık da yapmıştır. 1946 yılında Kızının bulunduğu Eskişehir’in Çifteler ilçesine gelmiş ve burada bir müddet imamlık yapmıştır.

Aşık Zülali, 1940'ta Manisa Türkocağı kurucularından biri olmuş, . Manisa'da, oğlunun yanında iken bir gözündeki katarak nedeniyle bir gözünü kaybetmiştir.

83 yaşına gelen şair, Eskişehir'deki kızı Cemile'nin evinde bulunduğu sırada kalp krizi geçirerek 18 Aralık 1956 tarihinde vefat etmiş, Cenazesi Çifteler'e getirilerek şehir mezarlığına defnedilmiştir. [9]

Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun , Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür, Tokatlı Nuri …