Tehemten Nedir Rüstem’in Destan Kahramanları İle İlgisi

Osmanlıca yazılışı: Tehemten   تهمتن

Tehemten sözcük olarak İran – Pehlevice kökenli bir sözcüktür. Sözlük anlamı ile “İri vücutlu, boylu boslu yiğit”. “iri yapılı, güçlü” [1]anlamlarındadır.

Ancak Tehemeten sözcüğü edebiyatta İranlıların meşhur destan kahramanı Zaloğlu Rüstem’in lakabı da olmaktadır. Diğer bir deyişle Zal oğlu Rüstem’e Tehemten de denmektedir.  Zaten   “ rüstem “ sözcüğü de sözlük anlamı ile “İri vücutlu, boylu boslu yiğit” anlamlarındadır. Bu nedenle rüstem ve tehemten sözcükleri Farsça da eş anlamlıdır.  

Zaloğlu Rüstem’e Tehemten dışında Rostahm ve Rostethem de denmiştir. Çeşitli kaynaklara göre Rüstem, gerçekte yaşamış tarihi bir kişi iken destan kahramanı haline dönüşmüş birisidir.  Bu görüşe göre Tehemten ve Rüstem olarak anılan destan kahramanı İskender istilası sonrasında İran’da Part İmparatorluğunu kuran Arsakes’in de kabilesi Parni Kabilesinin diğer adı olan Eşkânîlerin önde gelenlerinden bir kahraman olmaktadır.  Tarihi kişileri destan kahramanı haline dönüştürmek geleneği hemen her kültürde vardır.  Üstelik destan kahramanı haline dönüştürülen tarihi kişilere tanrısal kudretler de ilave edilmiş olur. Bu nedenle Rüstem, olağandışı dev cüsseli, uzun ve çok güçlü oluşu ile oldukça abartılı masalsı bir varlığa dönüştürülerek insani ve tarihi vasıflarını kaybetmiş bir destan karakteridir. Destansı niteliklere büründürülen kahramanlar ilahi güçler ile de irtibatlı hale getirilmiştir.

Neriman’ın torunu ve Anka tarafından büyütülen Zâl’ın oğlu olan Rüstem’in doğumu manevi ninesi sayılabilecek masal kuşu Anka sayesinde tarihteki ilk sezaryen ile gerçekleşir.  Devasa bir bebek olduğu için annesi Rüdabe Rüstem’i doğuramaz. Anka’nın sayesinde besleyip büyüyen Rüstem’in babası Zal bunun üzerine Anka’nın tüylerini yakarak yardıma çağırmıştır. “Gökyüzü kararır ve Simurg bir bulut gibi inip Rüdabe’nin karnını yardırır ve Rüstem’in doğumu gerçekleşir.”[2] ( bkz : Rudabe Kimdir Zal İle Rudabe Hikâyesi Rüstem’i Zal’ın Doğumu )

Dünya kültürlerinde adları farklı olan pek çok destan kahramanlarının işlevsel, fiziksel ve karakteristik ortak noktaları vardır. Nitekim Venüs, Afrodite ve Zühre; İstar ile Tammuz Zeus ile Hera arasında görülen benzerlikler Rüstem, Herakles ile Prometheus arasında da gözükür.  Rüstem yani Tehemten de tıpkı Herakles ile Prometheus gibi daima iyilerin yanındadır ve asla mağlup edilemeyecek güç ve kudret sahibidir.

Rüstem bastığı taşları yere gömecek kadar iri yapılı biridir.  Turan Hükümdarı Afrasyap’ tan bile üç arşın daha uzundur.  700 batman gelen ağır bir gürz kullanır. Atının adı  ( bkz Rahş Nedir Divan Şiirinde At ) yıldırım hızı ile hareket eden rahş-i sabâ-reftârdır.  Hiçbir darbeden etkilenmeyen bir zırhı ve güçlü bir kemendi vardır. Kılıcı ise Şemşir-i Gamgamdır. [3]  

Rüstem veya diğer adı ile Tehemten, Şehname’nin en önemli kahramanı ve maceraları ile Şehname’de en çok yer alan kahramanıdır. Şehnamenin yarısı neredeyse Rüstem’e , Rüstem’in maceralarına, Rüstem ile Afrasayb’ın mücadelelerine dayanmaktadır.

Şehname ‘de Tehemten’in Maceraları

Rüstem’in maceraları, dedesi Neriman ile başlar. Babası Zal’ın doğumu, büyümesi ve annesi Rüdabe ile evlenmesine kadar devam eder. ( bkz bkz Simurg Zümrüd ü Ankai - Rudabe ) Rüstem’in doğumu, büyümesi, Heft Han  geçidinde yedi menzilde yedi türlü, Dîv-i Sepîd, devler, cinler, askerleri vb yenerek Mâzenderan’da esir olan Keykâvûs  ’u kurtarması ile devam eder. Afrasyap tarafından öldürülen Siyavuş ‘un intikamını alması ( bkz Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları ) Rüstem ile Sührab savaşı, Rüstem’in Bijen’i Efrâsiyâb’ın kuyusundan kurtarması, Efrâsiyâb’dan Siyâvuş’un intikamını alması destanda bir hayli, yer tutmuştur.  Rüstem’in maceraları, Eşkebûs’u öldürmesi, Güştâb'ı esaretten kurtarması, daha sonra üvey kardeşi Şagerd ve Bijen’in açtığı hançerli kuyuya düşmesi ve atı rahş ile birlikte öldürülmesi ile son bulur. [4]

• Rüstem-i Zâl ki vasfiyle dolup Şehname
• Mâlik olmuştu Tehemten'ligine İrân'ın    Osman Nevres

İran Esatirleri ve Zaloğlu Rüstem İgili Linklerimiz 

• Sam Kimdir Zaloğlu Rüstem’in Babası
• ZÂL ( SAM ) KİMDİR RÜSTEMİ ZÂL ‘IN BABASI
• Rudabe Kimdir Zal İle Rudabe Hikâyesi Rüstem’i Zal’ın Doğumu
• Rüstemi Zal Kimdir Özellikleri Maceraları Şiirlerde Rüstem 
• Neriman Kimdir ( Rüstem-i Zal'ın Dedesi )
• Gamgam Tıg-ı ve Şemşir-i Gamgam Rüstem-i Gamgam Nedir
• Heft Han Rüstem -i Zal ve İsfendiyar ' ın Tehlikeli Geçitleri
• Giv Kimdir Rüstem'in Damadı Bijen'in Babası
• Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları
• Feridun Kimdir ( Şehname'de Acem Hükümdarı) Divan Şiirinde Feridun
• Rûyinten ve İsfendiyar Kimdir Şiirlerde Ruyinten
• İsfendiyar Kimdir Hefthan Han-ı Yağma ve Rüstem-i Zal ile Savaşları
• Selm Kimdir Edebiyatta Feridun Tur ve İreç

KAYNAKÇA

• [1] https://www.osmanice.com/osmanlica-32128-nedir-ne-demek.html
• [2] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/rudabe-kimdir-zal-ile-rudabe-hikayesi-rustem-i-zal/137327
• [3] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/rustemi-zal-kimdir-ozellikleri-maceralari/137323
• [4] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/rustemi-zal-kimdir-ozellikleri-maceralari/137323