Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarTehemten Rüstem-i Zal ve Rostethem

Tehemten Rüstem-i Zal ve Rostethem

01.02.2024

Tehemten Rüstem-i Zal ve Rostethem

Osmanlıca yazılışı: Tehemten تهمتن

Tehemten sözcük olarak İran – Pehlevice kökenli bir sözcüktür. Sözlük anlamı ile “İri vücutlu, boylu boslu yiğit”. “iri yapılı, güçlü” [1]anlamlarındadır.

Ancak Tehemeten sözcüğü edebiyatta İranlıların meşhur destan kahramanı Zaloğlu Rüstem’in lakabı da olmaktadır. Diğer bir deyişle Zal oğlu Rüstem’e Tehemten de denmektedir. Zaten “ rüstem “ sözcüğü de sözlük anlamı ile “İri vücutlu, boylu boslu yiğit” anlamlarındadır. Bu nedenle rüstem ve tehemten sözcükleri Farsça da eş anlamlıdır.

Zaloğlu Rüstem’e Tehemten dışında Rostahm ve Rostethem de denmiştir.

Çeşitli kaynaklara göre Rüstem, gerçekte yaşamış tarihi bir kişi iken destan kahramanı haline dönüşmüş birisidir. Bu görüşe göre Tehemten ve Rüstem olarak anılan destan kahramanı İskender istilası sonrasında İran’da Part İmparatorluğunu kuran Arsakes’in de kabilesi Parni Kabilesinin diğer adı olan Eşkânîlerin önde gelenlerinden bir kahraman olmaktadır. Tarihi kişileri destan kahramanı haline dönüştürmek geleneği hemen her kültürde vardır. Üstelik destan kahramanı haline dönüştürülen tarihi kişilere tanrısal kudretler de ilave edilmiş olur. Bu nedenle Rüstem, olağandışı dev cüsseli, uzun ve çok güçlü oluşu ile oldukça abartılı masalsı bir varlığa dönüştürülerek insani ve tarihi vasıflarını kaybetmiş bir destan karakteridir. Destansı niteliklere büründürülen kahramanlar ilahi güçler ile de irtibatlı hale getirilmiştir.

Rüstem, Neriman’ın torunu ve Anka tarafından büyütülen Zâl’ın oğludur. Devasa bir destan kahramanı olan Rüstem’in doğumu da kendisi gibi masalsı bir şekilde gerçekleşir. Rüstem anne rahminde de çok iri bir çocuktur. Bu nedenle Rüstem-i Zal, dünya tarihinde ve belki de masal literatüründe dahi sezaryenle dünyaya gelen ilk çocuk olmaktadır.

Annesi oğlu Rüstem’i normal şartlarda doğuramaz. Çünkü Rüstem-i Zal, annesinin rahminde bile çok irileşmiş annesi Rudabe’nin karnı çok anormal büyümüştür. Rüstem’in doğum vakti gelince annesi çok fenalaşır. Bu nedenle Rüstem’in doğumu manevi ninesi olan masal kuşu Anka’nın imdatlarına yetişmesi sayesinde olacaktır.

Devasa bir bebek olduğu için annesi Rüdabe, Rüstem’i doğuramaz. Rüdabe doğum yapamadığı için ölmek üzeredir. Bunun üzerine Rüstem’in babası Zal, Anka’nın tüylerini yakarak Anka’yı yardıma çağırmıştır. “Gökyüzü kararır ve Simurg bir bulut gibi inip Rüdabe’nin karnını yardırır ve Rüstem’in doğumu gerçekleşir.”[2] ( bkz : Rudabe Kimdir Zal İle Rudabe Hikâyesi Rüstem’i Zal’ın Doğumu )

Dünya kültürlerinde adları farklı olan pek çok destan kahramanlarının işlevsel, fiziksel ve karakteristik ortak noktaları vardır. Nitekim Aphrodite ile Venüs, Zühre İştar, İnanna hatta Kibele arasında; Marduk ve Zeus görülen benzerlikler Rüstem, Herakles ile Prometheus arasında da gözükür. Rüstem yani Tehemten de tıpkı Herakles ile Prometheus gibi daima iyilerin yanındadır ve asla mağlup edilemeyecek güç ve kudret sahibidir.

Rüstem, Turan Hükümdarı Afrasyap ’ tan bile üç arşın daha uzundur. Çok iri ve fil gövdeli bir dev olduğu için bastığı taşları yerlere gömmektedir. 700 batman gelen ağır bir gürz kullanır. Yeryüzünde onunla savaşacak bir fil bile bulunmaz. Ayağını kaldırdığında deniz kadar toz kaldıran nâ mağlup bir pehlivandır.

Afrasyap bile onunla baş edemediği gibi Türk Hükümdarı Semengân Padişahının kızı “ Tehmine “ adlı eşinden doğan oğlu Sührab bile onu yenemeyecektir. ( bkz Sührab Kimdir Zaloğlu Rüstem’in Türk Oğlu )

Atının adı ( bkz Rahş Nedir Divan Şiirinde At ) yıldırım hızı ile hareket eden rahş-i sabâ-reftârdır. Hiçbir darbeden etkilenmeyen bir zırhı ve güçlü bir kemendi vardır. Kılıcı ise Şemşir-i Gamgamdır. [3] Üzerinde kaplan derisinden yapılmış giysiler vardır.

Rüstem veya diğer adı ile Tehemten, Şehname’nin en önemli kahramanı ve maceraları ile Şehname’de en çok yer alan kahramanıdır. Şehnamenin yarısı neredeyse Rüstem’e, Rüstem’in maceralarına, Rüstem ile Afrasayb’ın mücadelelerine dayanmaktadır.

Şehname ‘de Tehemten Zaloğlu Rüstem’in Maceraları

Rüstem’in maceraları, dedesi Neriman ile başlar. Babası Zal’ın doğumu, büyümesi ve annesi Rüdabe ile evlenmesine kadar devam eder. ( bkz bkz Simurg Zümrüd ü Ankai - Rudabe ) Rüstem’in doğumu, büyümesi, Heft Han geçidinde yedi menzilde yedi türlü, Dîv-i Sepîd, devler, cinler, askerleri vb yenerek Mâzenderan’da esir olan Keykâvûs ’u kurtarması ile devam eder. Afrasyap tarafından öldürülen Siyavuş ‘un intikamını alması da önemli bir yer tutar.( bkz Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları )

Rüstem’in Türk Beyi olan Semengân padişahının kızı Tehmine’den dünyaya gelen Sührab ile savaşı Rüstem’in en ilginç serüvenlerinden biridir. Karısı Tehmine’yi kendi ülkesinde bırakıp giden Rüstem oğlu Sührab’ın doğumunu görmediği için baba oğul bir birini tanımaz. Sührab büyüyünce dedesi Turan Hükümdarının da bilgisi dâhilinde İran’ı fethe gelmiş ve babası Rüstem ile ikili bir savaşa tutuşmuştur. Rüstem, bütün gün savaştığı bu savaşçı ile baş edemeyince Sührab’a babasının ve dedesinin kim olduğunu sorar. “Sührab cevap vermediği gibi karşısındakinin Rüstem olup olmadığını anlamaya çalışır. Rüstem de ona doğru bir cevap vermez. Kılıçların, kalkanları defalarca kırıldığı mücadeleden sonra omzuna bir gürz darbesi alan Rüstem yenileceğini anlayınca yarın devam edelim teklifini yapar. Zaten Sührab’da yorgın olduğu için teklifi kabul eder.” Baba oğlun savaşı üç gün sürmüş, yenilmekte olan Rüstem Tanrı’dan ek bir güç dilemiştir. Tanrı onun dileğini kabul edince Rüstem yorgun Sührab’ı yaralar. Sührab ölmek üzere iken ise kendi oğlu olduğunu anlamıştır.

Rüstem’i mağlup edebilecek düzeyde diğer bir kahraman ise İsfendiyar olmaktadır. Diğer adı Rûyinten olan İsfendiyar’da Rüstem kadar devasa bir kahramandır. İsfendiyar hiçbir silahın işlemediği efsunlanmış ve tunçtan bir gövdeye sahip destansı bir kahramanıdır. İsfendiyar ‘da Turan ülkesine akınlar yapmış Hefthan geçidinden aşmış Han-ı Yağma ziyafetleri vermiş, Turan Hükümdarı Erscab’ı mağlup etmiştir. İsfendiyar, tunçtan bir gövdeye sahip olduğu için gözlerinden başka zayıf bir yeri yoktur. Rüstem, sonunda İsfendiyar ile de savaşmış tunç vücutlu Ruyinten’i ( İsfendiyar) yenemeyeceğini anlayınca onun gözlerine çatal bir ok atarak kör etmiş böylece İsfendiyar’ı da mağlup etmeyi başarmıştır. ( Bkz Rûyinten ve İsfendiyar Kimdir Şiirlerde Ruyinten- İsfendiyar Kimdir Hefthan Han-ı Yağma ve Rüstem-i Zal ile Savaşları )

Rüstem’in Bijen’i Efrâsiyâb’ın kuyusundan kurtarması, Efrâsiyâb’dan Siyâvuş’un intikamını alması destanda bir hayli, yer tutmuştur. Rüstem’in maceraları, Eşkebûs’u öldürmesi, Güştâb'ı esaretten kurtarması, daha sonra üvey kardeşi Şagerd ve Bijen’in açtığı hançerli kuyuya düşmesi ve atı Rahş ile birlikte öldürülmesi ile son bulur. [4] ( BKZ Bijen Kimdir Divan Şiirinde Bijen ve Kuyusu- Giv Kimdir Rüstem'in Damadı Bijen'in Babası- Çâh-ı Bijen Nedir Şiirlerde Bijen ve Kuyusu )

Rüstem-i Zâl ki vasfiyle dolup Şehname

Mâlik olmuştu Tehemten'ligine İrân'ın Osman Nevres

İran Esatirleri ve Zaloğlu Rüstem İgili Linklerimiz

Sam Kimdir Zaloğlu Rüstem’in Babası

ZÂL ( SAM ) KİMDİR RÜSTEMİ ZÂL ‘IN BABASI

Rudabe Kimdir Zal İle Rudabe Hikâyesi Rüstem’i Zal’ın Doğumu

Rüstemi Zal Kimdir Özellikleri Maceraları Şiirlerde Rüstem

Neriman Kimdir ( Rüstem-i Zal'ın Dedesi )

Gamgam Tıg-ı ve Şemşir-i Gamgam Rüstem-i Gamgam Nedir

Heft Han Rüstem -i Zal ve İsfendiyar ' ın Tehlikeli Geçitleri

Şehnamede Zaloğlu Rüstem ile Afrasyap Savaşları

Rûyinten ve İsfendiyar Kimdir Şiirlerde Ruyinten