Behişti Ahmet Sinan Çelebi Hamsesi Divanı

Faydalanılan resim  alıntı :TDİA, Bihiştî’nin Leylâ vü Mecnûn  ilk sayfa (İÜ Ktp., TY, nr. 5591)

Behişti Ahmet Sinan Çelebi Hamsesi

 Kesin olmayan verilere göre şair 16 yy hemen başlarında ölmüş olmalıdır. Anadolu sahasında Hamdullah Hamdi'den sonra İlk hamse sahibi olmakla ünlenen Behişti’nin gazellerinde Hüseyin Baykara ve Ali Şir Nevai ’nin  izleri de bulunmaktadır. Herat’ta bulunduğu sıralarda temasta bulunduğu ilim ve edebiyat çevresinden aldığı izlenimler İstanbul’a döndükten sonraki yazdığı eserlerine yansımıştır. Ali Şir Nevai’nin etkisiyle edebiyatımızın Anadolu sahasında  tam bir hamse yazan ilk şairidir. [1]

“Behiştî’nin ne zaman ve nerede öldüğüne dair bilgiler de maalesef iddialardan öteye geçmemektedir. Buna rağmen F.Babınger M.1520, V. L. Menage ise H.917/M.1511-2 tarihlerini ileri sürmüşlerdir” (Şener DEMİREL,agy) [2]

Behişti’ Anadolu’da hamse sahibi olan ilk şairlerden birisidir.  Âşıkane konular içeren mesnevileri ile tanınan Behişti devrin önemli ve üretken şairlerindendir. [3]

LEYLA VU MECNUN MESNEVİSİ:

Bu eser’in Herat’tan döndükten sonra İstanbul’da yazmış ve II Beyazıt’a takdim etmiştir.  Zaman zaman Çağatay Türkçesinden izler taşıyan bu eser Molla Cam’i ‘nin yazdığı Leyla ile Mecnun mesnevisinin vezni ile yazılmıştır.  22 bölümden meydana gelen bu mesnevi, 1195 beyittir. İstanbul Üniversityesi Kütüphanesinde bulunan bu eserinin üzerinde  Rezzan İlter bir mezuniyet tezi hazırlamıştır. (Hasan Aksoy, (1992), C. 6, sHF, 144-145,) [4]

Leyla ile Mecnun' ve Heft Peyker  mesnevisini devlet büyüklerine nasihatler vermek amacıyla yazmıştır. Bu amaç doğrultusunda çeşitli söz ve mana sanatlarına başvurmuştur. Heft Peyker  mesnevisinde,  Behram -ı Gur’un eğlencelerini, avlarını ve savaşlarını anlatırken Divan şiirinin klişeleşmiş anlatım özellikleri çerçevesinde kalarak, Behram -ı Gur’ın kişiliğini, av hayvanlarının fizikî durumlarını abartılı bir şekilde tasvir etmiştir. Buna rağmen yaptığı insan, hayvan ve tabiat tasvirlerinin oldukça canlı olması mesneviyi tekdüzelikten kurtarmıştır” (1 Şener DEMİREL,agy)) [5]

Bu mesnevi üzerinde1951’de Rezzan İlter Türkiyat Enstitüsünde bitirme tezi, Zeynel A. Aygün ise 1999’da Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde doktora tezi olarak birer çalışma yapmışlardır.

TARİH’İ BEHİŞTİ

Tarih-i Osmanî’nin aslı Londra British Museumda Add. 7896 numarada kayıtlıdır. Şairliğinin yanı sıra tarihle de meşgul olan Behiştî, kuruluştan II. Bayezid’in saltanatının ilk yıllarına kadar gelen bir “Tevârîh-i Âl-i ‘Osmân” kaleme almıştır. Eserini yazarken Âşık Paşa-zâde, Neşrî ve Anonim tarihlerden yararlanmıştır.

Behiştî’nin vakayinamesinin, II. Bayezid  dönemiyle ilgili kısmı, A. Moser tarafından yayınlanmıştır. Münşiyâne bir üslûpla, manzum ve mensur olarak kaleme alınan eserin, başı ve sonu eksik olan ve Yıldırım Bâyezid’in cülûsundan Fâtih’in ölümüne kadarki olayları içine alan British Museum nüshası ile Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlı bulunan ve II. Bayezid  ’in ilk yıllarını anlatan son kısmı, Hakan Yılmaz tarafından yayına hazırlanmaktadır. [6]Sekiz  bölümden oluşan Osman Bey zamanından II Bayezıt dönemine kadarki padişahları bölüm bölüm ve tek tek  anlatan bir tarih kitabıdır.

II.Beyazıt dönemini anlatan  bölümde Şehzade Cem ile Beyazıt mücadelesini ele almış II. Beyazıt döneminin önemli olayların dile getirmiştir.  Behişti bu eserini Neşri Tarihi Cihannüma eserini esas alarak kaleme almıştır. Bu eser özellikle II Beyazıd dönemine dair verdiği bilgilerle önemlidir. Babınger bu bölümü müstakil bir eser olarak kabul eder. Eserin yurt içinde ve yurt dışında bazı nüshaları vardır ve nüshalarından birisi de Topkapı Sarayı müzesindedir. [7]

Behişti Ahmet Sinan Hayatı Hamsesi

Behişti Ahmet Sinan Çelebi Hamsesi Divanı

Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi

HEFT PEYKER 

Diğer kaynaklar  Behişti Ahmet Sinan Çelebi’nin  Heft Peyker adlı bir eserinin varlığından söz etmezler. Fakat Şener DEMİREL, eserinde ve kaynakçamız arasında söz ettiğimiz adı geçen eserinde  Behişti’nin “Heft Peyker” adlı bir mesenevisinin olduğundan söz eder. Şener DEMİREL’ e göre Heft Peyker şairin son mesnevisidir.  Fakat diğer kaynaklarıın Behişti’nin böyle bir eserinden söz etmemiş olması Kendisinden sonra yaşamış olan Ahmed Rıdvan’ın  ” Heft Peyker ” adlı bir  eserinin olması, Üstelik Şener Demirel’in bu eser hakkında verdiği bilgilerle Ahmed Rıdavan’ın eseri hakkındaki bilgilerin bir biirne çok benzemesi bize Şener Demirel’in bu iki eseri ve yazarını birbirine karıştırdığını düşündürtmektedir.  Sözü edilen bu mesnevinin Ahmet Rıdvan’a ait olması gerektiğini savunan diğer bir isim ise İsmail Ünver’dir. İsmail Ünver’e göre bu eser. Ahmet Rıdvan’a aittir. [8] ( bkz Heft Peyker Mesnevisi Genceli Nizami )

Mesnevi ilk önce II. Bayezid’in şehzadesi Ahmet adına yazılmış, daha sonra Selim’in padişah olmasıyla, bu isim Selim’e dönüştürülmeye çalışılmıştır.  Ünver, Hayâtî adına kayıtlı olan bu eserlerin de aslında Ahmet Rıdvan’a ait olduğunu düşünmektedir (11. bkz. Ünver, a.g.m., s. 93-95; 121.)  Şair, Nizami’nin aynı adlı eserinden kısaltarak tercüme ettiği bu eserinde, yine Nizami ile aynı vezni “fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün” kullanmıştır. (Şener DEMİREL,agy, Hasan Aksoy, (1992), C. 6, sHF, 144-145,) [9] Heftpeyker, Nizamî’nin Behrâmnâme adlı mesnevisinin serbest tercümesidir. Sâsânî hükümdarlarından Behrâm’ ın av ve çeşitli eğlencelerle geçen günlerini anlatan 4174 beyitlik bu mesnevinin 917-918  tarihleri arasında kaleme alındığı tahmin edilmektedir. (Heft Peyker Nedir Mesnevileri Yedi Güzel ve Behram-ı Gur )

Bu çelişkilere de değinerek Şener Demirel’in konuyla ilgili yazısını buraya olduğu gibi almayı uygun bulduk. “ Heft Peyker mesnevisi Behiştî’nin hamsesinin son mesnevisidir. Heft Peyker mesnevisi, konusunu İran’ın ünlü Sasanî hükümdarlarından Behrâm-ı Gûr’un tarihî, destanî hayatından almıştır. Mesnevi genel bir değerlendirmeye tutulduğu zaman iki ana bölümden meydana geldiği anlaşılmaktadır. Birinci bölümde Behrâm’ın babasının yerine tahta geçmesi ve çıktığı avlar, avlarda karşılaştığı hayvanlarla mücadelesi, ülkesini çevreleyen ülkelerle savaşları ve eğlenceleri, ikinci bölümde ise yedi iklim padişahlarının kızları ile mimar Sinnimar’a yaptırdığı köşklerde geçirdiği zaman anlatılmıştır.  ( bkzHavernak Kasrı ve Sinimmar Cezası )  Birinci bölümde oldukça hareketli ve olay eksenli tahkiyevî bir anlatım, ikinci bölümde ise daha sakin ve didaktik bir söylem dikkat çekmektedir.” (Şener DEMİREL,agy)

DİVANI

Şaiirn divanı olduğundan söz edilse de elimize  ulaşmamıştır. Tezkireciler onun divanının olduğundan söz ederek tezkirelerde şiirlerine yer vermişlerdir. Bazı şiirlerine şiiir mecmualarında rastlamak mümkündür.  Tezkireci Sehi Bey, Behişti’nin Nizamiye ait Farsca Hamse’yi Türkçeye çevirdiğini söylese de bu eser elimize ulaşmamıştır.

Yukarıda zikredilen eserlerin dışında, Behiştî’nin Pervane Bey ve Camiü’n-Nezâir mecmualarında bir kaç gazeli daha bulunmaktadır. [10]

Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler 

 Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman

Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Efendi

Şükrullah Behçetü't-tevarih

Oruç Bey Tarihi Tevarih'i Ali Osman

Hadidi Tevarihi Ali Osman

İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Anonim Tevarih-i Ali Osmanlar

Lütfi Paşa Tevarih i Al'i Osman Asafname

Ruhi Tarihi Tevarihi Ali Osman

Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman

Za'im Mir Mehmed Katib Camiü't Tevarih

Tevarihi Ali Osman Behişti Tarihi Behişti Ahmet Sinan Çelebi

Tacü't Tevarih Hoca Sadettin Osman Gazi Gördüğü Rüya

Ramazanzade Nişancı Mehmed Paşa Tevarihi Ali Osman

Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH

Rüstem Paşa Tevarih-i Al-i Osman

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm

Tursun Bey Tarihi i Ebu'l Feth Sultan Mehmet Han

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/behisti-ahmet-sinan-hayati-hamsesi/75173

[2] Şener DEMİREL, BEHİŞTÎ’NİN HEFT PEYKER MESNEVİSİ, T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, e-posta: [email protected].

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/behisti-ahmet-sinan-hayati-hamsesi/75173

[4] Hasan Aksoy, Behişti Ahmet Sinan Çelebi, TDV İslam Ansiklopedisi, İstnb. 1992, C. 6, sHF, 144-145,

[5] Şener DEMİREL,agy

[6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_tarih%C3%A7ileri

[7] Hasan Aksoy, (1992), C. 6, sHF, 144-145,)  )

[8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmet-ridvan-ve-hamsesi/76260

[9] Şener DEMİREL, BEHİŞTÎ’NİN HEFT PEYKER MESNEVİSİ, T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, e-posta: [email protected]

[10] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/behisti-ahmet-sinan-hayati-hamsesi/75173