Ahmed Rıdvan hamse sahibi divan şairlerimizdendir. Bir divanı ile [1]27.000 beyit tutarında altı mesnevîsi vardır. (O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN)
Ahmed Rıdvan. Mesnevilerinde Ahmedi ve Şeyhi gibi Türk şairleriyleGenceli Nizami ’yi örnek almış, ancak hamse sahibi olması sebebiyle Türk mesneviciliğindeki gelişmeyi tespit açısından önemli bir isim olmuştur. Şairin divanı ve hamsesinden başka olarak 104 beyitlik Kasîde-i Bür’ e Tercümesi[2]ayrıca Câmiu’n-nezâir ile diğer bazı şiir ve nazire mecmualarında da manzumeleri bulunmaktadır.
İSKENDERNAME
İskendername, Ahmed Rıdvan’ın ilk mesnevisidir. Eser hicrî 904.miladi 1499 yılında bitirilmiştir. Ahmed Rıdvan’ın eserinde vezin ve beyit sayısı itibariyle, Anadolu’da ilk İskendername ’ yi yazan Ahmedi’nin İskendernamesi ile ( 1412- 1413 büyük benzerlik göstermektedir. ( BKZİskendername Ahmedi )
İskendername, falatün failatün failün kalıbı ile yazılmıştır. Eserin 8300 beyitten oluştuğu Türk şiirinde abı hayatı arayan menkıbeleşmiş İskender’in birleşmesinden oluşan hayali bir İskender’dir. ( BKZ İskender Kimdir Edebiyatta İskender ve Zülkarneyn) İskender-nâme’nin konusu, Makedonyalı Büyük İskender ile abı hayatı arayan İskender’in muhayyilelerde birleşmiş şeklidir. ( BKZ Çeşme-i Hayvan Hızır İskender ve Ab-ı hayat)
İskender-nâme’nin konusu, Makedonyalı Büyük İskender’in Ab-ı hayat suyunu bulan doğu mitolojilerindeki İskender ile karışmış olan efsaneleşmiş hayatı ve maceralarıdır. ( Ünver, a.g.m., s. 99-103.) [3] ( bkz Türk Edebiyatında İskendernameler)
Eserde İskender’in hayatı ve menkıbevi kimliği tarihi gerçeklere itibar edilmeksizin, anlatılan Hayatı ve seferleri anlatılır. Buna rağmen eserde bir takım ansiklopedik bilgiler de verilmiştir.
Bu eserin Ahmedi’nin kinden başlıca farkı I. Mehmed’den II. Bayezid’e kadar olan dönemi kapsayan bir Osmanlı tarihini de içermesidir.[4]
LEYLA İLE MECNUN
Bu mesnevi Ahmet Rıdvan’ın ikinci mesnevisidir. Böyle olduğu ise Hüsrev ü Şirin’in baş tarafında yer alan İkinci Leylî vü Mecnûn makâlin Beyân itdüm ser-â-ser hâl ü kâlin (188) şeklindeki beyitten anlaşılır.[5]
Leyla vü Mecnun’un bilinen tek yazması Rıdvan, Leylâ vü Mecnun, Atatürk Üniv. Ktp., ASL, 414 te dir. Bu nüshanın ise baştan ortadan ve sondan eksik olduğu anlaşılmaktadır. ( bkzLeyla ile Mecnun'un Kökeni ve Leyla ile Mecnun Mesnevileri) Bu kopan yaprakların arasında bulunduğu sanılan sebeb-i telif ve eserin ithaf edildiği kişi hakkındaki bölümler olmadığı için, bu konular hakkında kesin bir bilgiye sahip değiliz. [6]
Bu durumda şairin, ilk mesnevisi İskender-nâme’nin yazılış tarihi 1499, üçüncü eseri olan Hüsrev ü Şirin’in yazılış tarihi 1502 olduğuna göre Leyla vü Mecnun’da 1499 ile 1502 yılları arasında yazılmıştır. Bu tarihler göz önüne alındığında, Ahmed Rıdvan’ın Leyla vü Mecnun’u II. Bayezid’e sunmuş olabileceği anlaşılmaktadır. [7] Bu eser ilk kez Nizami tarafından yazılan, Leyla ile Mecnun’un konusu ile aynı konudadır. Eser yazılan ilk Leyla vü Mecnun mesnevisi olan bu mesnevinin tercümesi şeklindedir.
Leyla vü Mecnun’un mevcut tek yazmasında 11 satırlık 152 yaprak vardır. Yazma dağılmadan önce verildiği anlaşılan numaralar da 188’e kadar gitmektedir. Ancak metnin bütünlüğü göz önüne alındığında eserin 200 yaprak olabileceği tahmin edilmektedir. Bu
durumda mesnevinin de 4000-4250 beyit arasında olduğu tahmin edilmektedir. Eser hezec bahrinin mefâ’ilün mefâ’ilün fa’ûlün kalıbıyla kaleme alınmıştır. Şair Nizami’den tercüme ettiği anlaşılan eserini orijinal kılabilmek için başta bu vezinde bir değişiklik yapmış, ikinci olarak da eserine Nizami’de bulunmayan bazı ayrıntılar katmış, ikinci derecedeki bazı kahramanların isimlerini değiştirmiştir.[8] ( bkzGenceli Nizami Leyla İle Mecnun Mesnevisi )
Rıdvâniyye
Eserin tek yazma nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir. Bu eser de muhtelif yerlerinden eksiktir. Rıdvan’ın dini ve ahlaki öğütler ve hikâyelerden oluşan bu küçük mesnevisinin bitiş tarihi
Didi tarih bu mısra’ hûbdur
Bu kitâbum kamudan mahbûbdur
beytiyle verilmiştir. İkinci mısraın hesaplanmasıyla H. 914/M. 1508-1509 tarihi çıkmaktadır. [9]Rıdvan’ın dini ve ahlaki öğütler ve hikâyelerden oluşan bu küçük mesnevisinin sonundaki ifadelerden bu eserini de bir veli olarak tasvir ettiği Sultan II. Bayezid’e ithaf ettiği anlaşılır.[10]
MAHZEN’ÜL ESRAR
Bu mesnevi de Genceli Nizami Mahzen'ül Esrar ve Alıntılar adlı mesnevisinin tercümesidir. Mahzen’ül Esrar adı ile yazılan ilk mensevi de Nizami’ye aittir. Eldeki tek yazma nüshasında bu eserin tek yazma nüshası[11]Hayâtî adına kayıtlıdır. Bu eser her yönüyle Nizami’nin aynı adlı eseriyle aynı özellikleri göstermektedir. 2023 beyitten oluşan eser beyit sayısı bakımından Nizami’nin eseri ile aynı sayıdadır. Fakat bu eser Anadolu sahasında tercüme edilmiş ilk Mazhzen’ül esrar mesnevisi olabilir.[12]Eserin 1505 veya 1506 yılında şairin yaşlılık dönminde yazılmış olabileceği belirtilmektedir. Eser II. Bayezid’e takdim edilmiştir.
Fakat bu eserin Ahmet Rıdvan’a ait olmama ihtimali de vardır.
HEFT PEYKER
Heft Peyker Mesnevisi de Genceli Nizami ’nin aynı adlı eserinin Anadolu Türkçesine çevirisidir. Elde Hayâtî adına kayıtlı iki yazma nüshası bulunan Heft-peyker Genceli Nizami’nin Mahzen'ül Esrar mesnevisini tercüme ettiğinden [13] farklı değildir. Bu iki yazmadan birinin, diğerinden istinsah edildiği, aynı yanlışların tekrarlanmış olmasından anlaşılmaktadır. Mesnevi ilk önce II. Bayezid’in şehzadesi Ahmed adına yazılmış, daha sonra Selim’in padişah olmasıyla, bu isim Selim’e dönüştürülmeye çalışılmıştır. Ünver, Hayâtî adına kayıtlı olan bu eserlerin de aslında Ahmed Rıdvan’a ait olduğunu düşünmektedir (. bkz. Ünver, a.g.m., s. 93-95; 121.). II. Bayezid’in son yıllarında, şehzadeleri Ahmed’le Selim’in çekişmeleri sırasında kaleme alındığını göstermektedir ki, bu tarih de 1511-1512 yıllarına tekabül eder.[14] ( bkz Heft Peyker Mesnevisi Genceli Nizami)
Şair, Nizami’nin aynı adlı eserinden kısaltarak tercüme ettiği bu eserinde, yine Nizami ile aynı vezni “fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün” kullanmıştır. (Ünver, a.g.m., s. 112-113) Heftpeyker. Nizamînin Behrâmnâme adlı mesnevisinin serbest tercümesidir. Sâsânî hükümdarlarından Behrâm’ ın av ve çeşitli eğlencelerle geçen günlerini anlatan 4174 beyitlik bir mesnevidir.. (Ünver, a.g.m., s. 121-124.) [15] (Heft Peyker Nedir Mesnevileri Yedi Güzel ve Behram-ı Gur)
Hüsrev ü Şirin
İlk kez, Nizami tarafından (Genceli Nizami Husrev-i Şirin ve Etkileri) kaleme alınan Husrev ü Şirin ’i Ahmed Rıdvan’ da yazmış, Rıdvan eserini yazarken Nizami ve Şeyhi’nin yazdığı Hüsrev-i Şirinlerden yararlanmıştır.
Sasani hükümdarlarındanHüsrev-i Perviz’ in tarihi kaynaklarda yer alan hikâyesinin bir edebi metin halinde ortaya konmasıyla ilk kez Nizami tarafından kaleme alınmıştır. ( bkz Husrev-i Perviz Kendi Gelen Hazine Genc-i Bâd Âver )
Husrev-i Şirin, ilk kez Nizami tarafından yazılmış daha sonra da pek çok şair tarafından bu konu işlenmiştir. Kutb Husrev ü Şirin Türk diliyle (Anadolu dışında) ilk kez Kutb adlı bir Kıpçak şairi tarafından Nizami’den tercüme yoluyla Türkçeye çevrilmiş daha sonra da pek çok şair aynı konuda çok sayıda eser yazmıştır. Ahmed Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin’i, Anadolu sahasında, yazılmış üçüncü eserdir. Rıdvan eserini yazarken Nizami’den de Şeyhi’den de yararlanmıştır.
Eserdeki bir beyitten hareketle Ahmet Rıdvan’ın bu eseri M. 1502’de kaleme aldığı eseri II. Bayezid’ takdim ettiği anlaşılmaktadır. Eser 6308 beyittir. Fakat eserin bazı bölümlerinin eksik olduğu veya sayfaların eksildiği sanılmaktadır. (O. Kemal TAVUKÇU, a.g.e.)
MESNEVİ İLE İLGİLİ VE BAŞLIKLAR VE LİNKLERİMİZ
· Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
· Gülşehri Mantıku't Tayr Mesnevisi
· Gülşehri Felekname Ve Diğer Eserleri
· Vamuk u Azra Hikayesi Kökeni Mesnevileri ve Özetleri
· Bursalı Lami Vamuk u Azra Mesnevisi
· Leyla ile Mecnun'un Kökeni ve Leyla ile Mecnun Mesnevileri
· Fuzuli Beng ü Bade Hakkında ve Özeti
· Fuzuli Rind ü Zahid Hakkında Bilgiler ve Özeti
· Fuzûlî Hadikatü's-Süedâ Hakkında Bilgiler Özeti
· Genceli Nizami Husrev-i Şirin ve Etkileri
· İskendername (Şerefnâme ve İkbâlnâme) Nizami Gencevi
· Heft Peyker Mesnevisi Genceli Nizami
· KUL MESUD İLE KELİLİE VE DİMNE'Sİ
· Attar ve Gülşehri'nin Mantıku't Tayr'ı Özetler Alıntılar
· Mercimek Ahmet ve Kabusname: Kabusnameden Öğüt Örnekleri
· Sa'di Şirazi Hayatı Bostan Gülistan ve Şiirimize Tesirleri
· Firdevsi'nin Şehnamesi Konuları Önemi ve Etkileri
· Şehname'de Rüstem - i Zal Afrasyap ve Savaşları
· Şehname ve Taberi'de Cem Cemşit-i Hurşit
· Beydaba Vıshnu Şarman Kelile ve Dimne Pançatantra ve Fabl
· Mahmut Şebusteri Elvan-ı Şirazi ve Gülşen-i Raz,
KAYNAKÇA
· [1] https https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmet-ridvan-hayati-hamsesi-sairligi/75114
· [3] İsmail Ünver, “Ahmed-i Rıdvan”, TTK-Belleten, L/196, 1986,
· [4] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [5] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [6] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [7] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [8] Ünver, a.g.m., s. 103-105.
· [9] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [10] (Ünver, a.g.m., s. 103-105.)
· [11] Ahmed Rıdvan, Mahzenü’l-esrar, Atatürk Üniv. Ktp., ASL, 369, 1b-22b arasında (Hayâtî adına kayıtlı).
· [12] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmet-ridvan-ve-hamsesi/76260
· [13] Ahmed Rıdvan, Heft-peyker, Atatürk Üniv. Ktp., ASL, 369/2, 23b-65b arasında (Hayatî adına kayıtlı)
· [14] O. Kemal TAVUKÇU, AHMED RIDVAN’IN HÜSREV Ü ŞÎRÎN MESNEVÎSİ, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/
· [15] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmet-ridvan-ve-hamsesi/76260