Taşlıcalı Yahya Şah u Geda Konusu Hakkında Bilgiler

22.10.2014

Taşlıcalı Yahya Bey

16.yüzyıl Fuzûlî ’den sonraki en önemli mesnevi şairi ve Kanuni Sultan Süleyman’nın emri ile boğdurulan Şehzade Mustafa için yazdığı “Şehzade Mustafa Mersiyesi ” ünlü Divan Şairimiz.

Doğum tarihi kesin olarak bilinmeyen Taşlıcalı Yahya’nın ölüm tarihi sunduğu kasideler ve eserleri verirken bildirilen tarihlere göre tahmin edilebilen doğum tarihi 1488–1489 yıllarından birisidir. Kendi şiirlerinden de anlaşıldığı gibi doğum yeri Arnavutluk’un Taşlıca olarak adlandırıldığı Arnavutluk’un kuzeyindeki bir bölge olduğu sanılmaktadır. [1] Şair’in kendi beyitlerinde yazdığına göre Onun Arnavut asıllı olduğu Dukaginler adı verilen soylu bir aileye mensup olduğu anlaşılır.

Taşlıcalı Yahyâ, “16. yüzyılda yaşamış, dört padişah devrini görmüş, Yavuz Sultan Selim olmak üzere Kanunî Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat, divan ve hamse sahibi klasik şiirimizin önde gelen temsilcilerindendir.

“Arnavutluk’un kıraç bir yerinden gelerek divan ve hamse sahibi oluşunu İslâmiyet’in bir mucizesi şeklinde açıklayan şair sefer esnasında, ordugâhlarda ve sınır boylarında her türlü insanla bir arada bulunmasının da etkisiyle eserlerinde nispeten sade bir dil kullanmıştır. Zikrettiği pek çok atasözü ve deyim yanında halk ağzına yakın söyleyişiyle şiir dilinin sadeleşmesine katkıda bulunmuştur. Divanının birçok yerinde sözlerinin mürşîd-i kâmil sözlerine benzediğini, rabbânî ilham eseri mısralarının can ariflerine hayat suyu bağışladığını ifade eder”. [2]

Yahya Bey ana dili Türkçe olmayan pek çok şair içerisinde Türkçeyi en güzel kullanan birkaç şairden biridir. Hiçbir şiirinde ana dili Türkçe olan bir şairden geri kalmayan şiirleri bulunmaktadır. Bazı şiirlerinde Mevlana’ya olan sevgisini de dile getirmiş “ Mevlânâ Celaleddin-i Rum , (1207-1273) pek çok Divan şairi gibi Yahya Beyi (XVI.) de derinden etkilemiştir.” [3]

Taşılıcalı Yahya’nın divanı dışında iki Şehrengiz-i ve hamsesi vardır.

Hamse:

· Yusuf u Zeliha ( Züleyha ) Mesnevisi,

· Şah u Geda Mesnevisinin

· Gencine-i Raz Mesnevisi

· Taşlıcalı Yahya Gülşen- i Envar

· Kitâb-i Usûl, mesnevilerinden oluşur.

Yusuf u Zeliha ( Züleyha ) , ve Şah u Geda Mesnevisinin , uzun aşk konularını işleyen mesnevilerdir. Öteki üçü, çeşitli konuları ele alır. Yûsuf ve Zeliha ve Şâh ü Gedâ mesnevileri dışındakiler henüz yayımlanmamıştır.[4]

Şâh u Gedâ Hakkında

Bu hikâyenin ve mesnevinin konusu, ilk defa Fars edebiyatında Hilalî tarafından işlenmiştir. Türk edebiyatında ise Bursalı Rahmi ve Taşlıcalı Yahya’nın Şah u Geda adlı mesneviler i yazan şairlerdir.

T.Yahya ve Bursalı Rahmi’nin bu eserleri İranlı şair Halili’nin yazmış olduğu özgün mesnevinin bir çeşit tercümesi ve genişletilmiş benzeri olan mesnevilerdir. ( bkz Şah u Geda Mesnevileri ve Özeti B. Rahmi ve T. Yahya ) Türk edebiyatındaki ilk Şah u Geda mesnevisini Bursalı Rahmi yazmıştır. Bursalı Rahm ’nin eseri Şah ile Gedâ arasında geçen sembolik bir aşk hikâyesidir. Bu eser 1734 beyitten oluşur. [5] Şah u Geda ile ilgili olarak bilgi veren Aşık Çelebi , Yahya Bey’in sipahi bölüğünde bulunduğu sıralarda saray kapıcılarından Şah Ahmed adlı birini sevdiğini ve o münasebetle bu eseri te’lif ettiğini söylemektedir.[6][7]

Eserin 1537 yılı civarında yazıldığı sanılmaktadır. Eserde insanın mecazi aşka kapılması ve nihayet kalp gözünün açılarak hakiki aşka yönelişi anlatılmaktadır. Şairin eseri yazış nedeni şöyle anlatılır;

Taşlıcalı Yahya’nın yazmış olduğu Şah u Geda 1000 beyit civarında biir mesnevidir. Eser İranlı şairi Halili’nin eserinin konusuna benzer bir hikâyeyi işlemekle birlikte eser Taşlıcalı Yahya’nın telif bir eseri haline dönüşmüştür. T. Yahya bu eserinde beşeri aşktan ilâhî aşka geçişi anlatmaktadır. Eserde Geda adlı birinin Şah adlı bir güzele âşık olması ve aşkı nedeniyle başına gelen aşk öyküsünün zamanla ilahi bir aşka dönüşmesi konusu işlenmiştir.

1537′de yazıldığı tahmin edilen eser konusunun ve içeriğinin özgün olması, olaylardaki mekânların dahi yerli olması, sebebiyle hayli ün kazanmış, konusunun İstanbul’da geçmesi dolayısıyla da ayrıca orijinal bir mesnevi olarak kabul edilmiştir. [8] Eser özellikle İstanbul surlarını, Ayasofya’yı, Atmeydanı’nı (Sultanahmet) ve burada gezen güzelleri betimleyerek çağdaşlarından farklı bir mesnevi yazmış, eserinin konusunu kimseden almadığını belirten Yahya eserini yerli mekânları anlatan güzel tasvirler ve özgün buluşlarla süslemiştir.

Eser, Tevhîd, münâcât, naat, cihar yar-ı güzin gibi dini manzumelerle başlar. Kasidelerden ve kitabın yazılış sebebinden sonra İstanbul’a ait bir bölüm ve İstanbul tasvirleri ile devam eder. İstanbul surlarının, Ayasofya, At meydanı (Şimdiki Sultan Ahmet meydanı) ve buralardaki güzellikleri, burada gezen güzelleri betimledikten sonra İstanbul’la ilgili pek çok şeyden söz ederek eserine mahalli zenginlikler katar. Eserinin sonunda İSE kimsenin eserinden bir şey almaksızın bu eserini meydana getirdiğinden tamamının kendi buluşu olduğundan söz eder.

Şah-u Geda Üzerinde Pınar Aydemir’in yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Bu mesnevinin (1993, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü) Atmeydanı ve Ayasofya tasvirlerine yer verilen bölümleri dikkat çekicidir.

Şâh ü Gedâ ve Yusuf ve Züleyha (bas. 1979, Mehmet Çavuşoğlu), Taşıcalı Yahya’nın Divanını da tenkitli olarak hazırlayan ve Bastıran Mehmet Çavuşoğlu tarafından günümüz Türkçesine çevrilmiş ve bastırılmıştır.

İLGİLENDİĞİNİZ MESNEVİ LİNKİNE TIKLAYINIZ

· İskendername Ahmedi

· Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi

· Gülşehri Mantıku't Tayr Mesnevisi

· Gülşehri Felekname Ve Diğer Eserleri

· Vamuk u Azra Hikayesi Kökeni Mesnevileri ve Özetleri

· Bursalı Lami Vamuk u Azra Mesnevisi

· Leyla ile Mecnun'un Kökeni ve Leyla ile Mecnun Mesnevileri

· Fuzuli Beng ü Bade Hakkında ve Özeti

· Fuzuli Rind ü Zahid Hakkında Bilgiler ve Özeti

· Fuzuli Rind ü Zahid Özeti

· Fuzûlî Hadikatü's-Süedâ Hakkında Bilgiler Özeti