Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarMuğ Pir-i Muğan Nedir Beyit Örnekleri

Muğ Pir-i Muğan Nedir Beyit Örnekleri

16.12.2019

Kaynak: TDİA, Aşkî’nin meclisi (Âşık Çelebi, Tezkire, Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 772, vr. 474a)

Osmanlıca yazılışı ile Mug – Mugan, Pir-i Mugan

Osmanlıca yazılışı mug: موغ

Mugan Osmanlıca yazılışı : موغان

Mug Mugan Sözlük Anlamları

Mug kelimesini sözlüklerdeki anlamları: Mecusi. Ateşperest. Ateşe tapan. Zerdüşt dininde olan anlamlarındadır. Mug sözcüğü daha ziyade Mecusi keşişi anlamında kullanılmıştır.

Mug Mugan Pir-i Mugan Eş Anlamları

Mecusi sözcüğü Farsçadaki gebr sözcüğünün Arapçadaki karşılığı yani eş anlamlısıdır. Yani “Gebr “ ve “Mecusi “ ateşe tapan, Zerdüşt dinine inanan anlamlarına gelir. Pir-i Mugan ise ihtiyar Mecusi keşişi, meyhaneci hatta hammar anlamlarına gelir. Pir-i mey, Pir-i mey furuş ve hammar; Pir-i Mugan’ın eş anlamlısı sözcüklerdir.

Mug sözcüğü ve Mugan sözcükleri ise Zerdüşt kelimesinin diğer eş anlamlıları olmaktadır. Buna mukabil mug ve mugan divan edebiyatında daha ziyade Mecusi ve Zerdüşt Keşişi manasına gelecek şekilde kullanılmıştır. Nitekim Ehrimen’in melun yardımcılarından birisi olan Asmug sözcüğünün içinde de mug kelimesi geçmektedir.

Sitemizde konu ile ilgili Mecusi – Ateşe Tapan ve Aşığın Gönlü, Ateş gede ( Mecusi Mabedi – Aşığın gönlü ) Gebr ve Ateşgede ( Mecusi- Ateşetapan) madde başlıklarında Zerdüştlerin dini hakkında bilgiler vermiş; Ehrimen Ehremen Angra Menyu- Zerdüşt İblisi, hakkında detay bilgiler aktarmış, Metinlere Göre Tanrı Hürmüz - Ahura Mazda başlıklı metinlerde iseZerdüştlerin iyilik ve kötülük tanrıları hakkında bilgiler de sunmuştuk.

Zerdüştlerin kutsal kitabı Avesta diğer dinlere de çok etki etmiş Mani ve Mazdeki dinlerini de ortaya çıkarmıştır ( bkz Erjeng Engelyun Kitab-ı Erjeng ve Mani, bkz Mezdek Mezdekiye Mazdek Nedir ( Marksizm’in ilk Tohumları )

Mug Mugan Pir-i Mugan ve Zerdüştlük

Zerdüştler iki tanrılı bir dine inanmışlar İyilik tanrısı olan Ahura Mazda’nın bir gün kötülük ve Cehennem tanrısı olan Ehrimen’e yenileceğini düşünmüşler, bu sebepten kötülük tanrısına tapmaya başlamışlardı. Mecusi veya Zerdüşler olarak tanınan ateşe tapanlar “ Ehrimen’i“Ganag Menog” ortadan kaldıran ve yok eden adıyla anmışlar, Ehrimeni; devler, cadılar ve perilerin önderi olarak kabul etmişlerdir. Ateşi kutsal sayan Zerdüştlere göre Ehrimen kötülük bela ve karanlıklardan gelen bir zulüm tanrısıdır. Ehrimen’e yardım eden bir altı grupta toplanan birçok karanlık güç vardır. Bunlar “devler “ büyük şeytanlar, “yalan” “hırs”, Dahhak ve “küçük şeytanlar”dır.”[1]

Divan Edebiyatında Mug, Mugan Pir-i Mugan

Alakası pek yok gibi gözükse de Mug ve Mugan sözcükleri eski şiirde şarap veren, şarap satan, meyhane garsonu, saki ve meyhaneci anlamlarında kullanılmıştır. Mug ve Mugan sözcüklerinin saki ve meyhaneci anlamlarında kullanılmasının bir diğer nedeni de Zerdüşt dininde şarabın yasa olmaması, Zerdüştlüğün İran da ortaya çıkması Şarabın mucidi olarak kabul edilen Cem’in de bir Zerdüşt kralı olması ile ilgidir. (Şehname ve Taberi'de Cem Cemşit-i Hurşit Cem , Cemşit'i Hurşit veya Cemşit, şarap, kadeh, ayna, üzüm, Nevruz , ateş, Güneş, krallık, bilim, sanat, tıp, askerlik, Zerdüştlük ve Hamel burcu ile ilgili bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. [2]

Mug ve Mugan’ın meyhaneci manasında kullanılmasının diğer bir nedeni de eski devirlerde şarap satıcılarının ateşperest mugların olması nedeni iledir. [3]

Piri Mugan, divan şiirinde aynı zamanda yaşlı bir meyhanecidir. Divan şairlerimiz Mug ve Muganları , Zerdüşt papazı , Zerdüşt keşişi olarak tahayyül etmişler , meyhaneyi ise bir ateş gedeye benzetmişlerdir. Pir-i Mugan ve Mug, aynı zamanda Mecusi ateşgedelerindeki rahipler, hizmetçiler, papaz yamakları anlamalarında da kullanılmıştır. Ateşgede, Mecusi Tapınakları ve bu tapınaklarında bulunan hiç sönmeyen ateşlerdir. Gerçek Mecusiler ateşin en saf hali ve ateşin aslı olarak kabul ettikleri Güneş’e ve yıldızlara tapan kimselerdir. [4]

Mug , Mugan ve Pir-i Mugan sözcükleri ile eş anlamlı olarak kullanılan diğer kelimler de vardır. Başka bir deyiş ile Pir-i mey, Pir-i mey furuş da mug ve mugan anlamlarına gelir. Mug , Mugan ve Pir-i Mugan, Pir-i mey, Pir-i mey furuş gibi şarap satan Mecusilerin şarap sattıkları yer ise meyhane veya diğer eş anlamlısı ile harabattır. Saki şarap satanların genç olanı, meyhaneye gelenler ise harabat ehli olmaktadırlar.

Mug , Mugan ve Pir-i Mugan, harâbat, meygede, ateşgede, saki, meyhane , Pir-i mey, Pir-i mey furuş divan şiirinde karşımıza en çok çıkan kelimelerin başındadır. Divan şairlerimiz şarap, mey , mugan, saki Cem , meyhane, harabat, harabat ehli, kadah , cam, sağar ile ilgili sayısız beyitler yazmışlar bunlarla ilgili pek çok adet, ritüel, tavır, ve adetlerden söz etmişlerdir.

DİN DIŞI DİVAN ŞİİRİNDE MUG, MUGAN PİR-İ MUGAN VE ŞARAPLA İLGİLİ BEYİTLER

Mey- hârâ mâmelek pîr-i harâbat

Bu mezheb-i rindi de budur hükm ü ferâiz Sabit

Meyaneci ölünce nesi varsa sarhoşlara kalır çünkü rintlerin mezhebinde miras taksimi bu şekildedir.

Beççe-i muğ cûş-ı mey mâhiyyetin olmuş senin

Sen mey olmuşsun tarab hâsiyyetin olmuş senin Nedim

Mey-hâne kûşesinde pîr-i mugândan ögren

Ey zâhid-i murâyî sen de uyar çerâgı Ravzi

Mest iken ol muġ-beçe açdıḳda gördük sinesin

Görmemişdik öyle bir ṣāfi Fireng āyinesin Sünbülzade Vehbi

Vehbi bu beytinde mugbeçe olarak çocuk sakiyi ifade etmektedir. Fireng āyinesin sözü ile Cem’in aynasından hareketle çocuğun göğsünü birlikte ifade etmektedir.

Cem gitti ise gam yeme ey pir-i mey dahi

Bu bezm gâh-ı işrete çok Cem gelir gider Vâsıf

Vasıf bu beyitte Cem sözcüğünü şarabın Mucidi Cem ve toplanma anlamında cem olmak şeklinde ve iki gerçek anlamında tevriyeli kullanmıştır.

Kitâb u hırkasın pîr-i mugâna rehn idüp müflis

Ayakdan cür’a nûş eyler gezer ol der-be-der vâ’iz Hafîd

Eski devirlerde şarhoşların Şarap içecek paraları kalmayınca üzerlerindeki değerli eşyaları hammara – meyaneciye – rehin bırakıp içkiye devam ederlermiş

Yeni bir muğ-beçe gelmiş yine meyhanemize

Yeni bir zülf takılmış hele bak şânemize Ali Canip Yöntem

Sagiya, mey ver ki, men meyhanede küllenmişem,

Gem hücumundan gaçıb bir küncde gizlenmişem. Fatma Xanım Kemine

TASAVVUFİ ŞİİRDE MUG PİR-İ MUGAN VE ŞARAPLA İLGİLİ BEYİT ÖRNEKLERİ

Sözü edilen bu sözcükler dindışı divan şiirinde bu manalarında kullanılırlarken tasavvufi şiirlerde ise Pir-i Mugan Şeyh, meyhane tekke, harabat ehli ise dervişler, şarab ise bade veya ilahi aşk manalarında kullanılmışlardır.

Bu beyitlerde Pir-i Mugan , şeyh; meykede meyhane, ateş gede ise dergah veya tekke; şarab ise bade anlamlarındadır. ( bkz Hammâr ( Meyhaneci ile Mürşit , Ayyaş ile Derviş ilişkisi )

Mest-i harâb oldum pîr-i mugân suyundan

Bir iki zevrak ile geçdüm cihân suyundan Şeyhülislam Yahya

Ger pîr-i mugândan haberin var-ise söyle

Ez-bâde-i aşk mâ-hazarın var-ise söyle Şemseddîn Ahmed Sivâsî

Kûşe-i meykedede tekyelenip ey Yahya

Varalım hû çekelim pir-i muganın demine Şeyhülislam Yahya

Tekyelemek, bir dergâha bağlanmak, bir şeyhe intisap etmek anlamına gelir.

Bir səhər piri-muğani çün ziyarət eylədim,

Ayağında baş qodum1, çox-çox ibadət eylədim. Habibi

Harâb-ı cam ı aşkım nergis-i mestim bilir halim

Harâbat ehlinin ahvalini hammâr olandan sor. Fuzuli

İlgili Başlıklarımız