KategorilerEDEBİYATDivan Nesri Mesnevi Tarihİdrisi Bitlisi Heşt bihişt Sekiz Cennet

İdrisi Bitlisi Heşt bihişt Sekiz Cennet

08.11.2014

 

 

İdrisi Bitlisi Heşt bihişt Sekiz Cennet

İdris-i Bitlisi, Uzun Hasan’ın oğlu Yakup Bey’in sarayında katip iken 1501’de Osmanlı devletine sığınmış,  1502 senesinde II. Bayezi’in emri üzerine Farsça olarak büyük bir Osmanlı tarih kaleme almıştır. [1] “İdris-i Bitlisî, XV. yüzyılın ikinci yarısıyla XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış Sultan II. Bayezid ile Yavuz Sultan Selim’e müşâvirlik yapmış çeşitli ilim dallarında da eserleri bulunan önemli bir düşünür ve devlet adamıdır.[2]İdris-i Bitlisi, Yavuz Sultan Selim ’in saltanatı döneminde Osmanlı sarayına önemli hizmetlerde bulunmuş, özellikle doğu vilayetlerinin Osmanlılara katılmasında aktif rol oynamıştır. [3]

İdris-i Bitlisi’nin hayatı hak­kında  Dr. Orhan BAŞARAN tarafından “yapılan araştırmalar esnasında, bizzat kendisinin istinsah ettiği bazı eserleri içeren ve Ragıp Paşa Kütüphanesi, 919 numarada kayıtlı olan bir mecmuada onun hayatı ile ilgili şimdiye ka­dar bilinmeyen bazı bilgiler tespit edilmiştir.” [4]

 Çeşitli ilim dallarında eserleri bulunan Bitlisi  en çok  Heşt Behişt [5]adlı tarih kitabı ile tanınır. Yazar bu  eserinde sekiz Osmanlı hükümdarını her biri bir defter teşkil edecek şekilde  “ sekiz cennet “ adıyla kaleme almış, sekiz padişah için sekiz ayrı bölüm halinde eserini yazmıştır.  Sekiz cennet anlamına gelen Heşt Bihişt kelimesi ile Bitlisi  sekiz padişahın devrini sekiz cennete benzetmiş olmaktadır.

İdris-i Bitlisi bu eserini oldukça süslü bir dille kaleme almış bu eseri ile  süslü Osmanlı tarihi yazıcılığını başlatmış kabul edilmektedir.  Bu yüzden çağdaşı tarih yazarları ve tezkireciler onun bu eserini  “biraz abartmış” diyerek eleştirmişlerdir. [6]

 Yazarın bu eseri 8000 beyitten oluşur ve bu eserini 13 ayda tamamlanmıştır. Heşt behşt oldukça güç bir lisanla yazıldığı için yazma  nüshalarının sayısı azdır. Bitlisi’den sonra Osmanlı Tarih yazıcılığında İran edebiyatı  tarzı tarih yazıcılığı  ve Arap edebiyatı  tarzı tarih yazıcılığı olmak üzere  iki tarih yazıcılığı tarzı ortaya çıkmış olur.

İran tarzı tarih yazıcılığı, İran tarihçiliğinin geleneğinden gelen bir alışkanlık ile  olayları abartan ve süslü  olarak yazılan bir tarih yazma geleneğidir. Şehnameden beri gelen bu alışkanlık Heşt Behişt ile edebiyatımıza da girmiş olacaktır.  Arap Tarzı tarihçilik ise Yavuz döneminde Mısır seferiyle birlikte edebiyatımızda görülmeye başlar.  Arap Edebiyatı tarzı  tarih yazıcılığının ilk örneğini ise İbn Kemal Kemalpaşazade  ’nin eseri ile gözükür. Özellikle İbn-i Fahd adlı Arap asıllı tarihçinin  İbn Kemal Kemalpaşazade ’nin üzerinde etkisi büyük olmuştur.

Süslü bir Farsça ile yazılmış olan Heşt bi-Hişt iki defa Türkçeye çevrilmiştir. Çevirenlerden birisi müellifin büyük oğlu Ebu’l-Fadıl Mehmet’tir. Bu eserin  Türkçe tercümesi İstanbul Üniversite kütüphanesinde numara 430’da  kayıtlıdır. Eserin diğer bir nüshası ise  Viyana kütüphanesinde bulunmaktadır. Türkiye’de ve Türkiye dışındaki kütüphanelerde pek çok yazma nüshası bulunan Heşt Bihişt’in müellif hattı dört nüshası günümüze ulaşmıştır. [7]

 

 Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı nüsha (Esad Efendi, nr. 2197) muhtemelen müellifin Mekke’den döndükten sonra yanında bulunan, dîbâcesiyle hâtimesini sonradan eklediği yazmadır. [8]

Nuru Osmaniye Kütüphanesi numara 3078’de kayıtlı bulunan eserin  “Heşt-Behişt Tercümesi” olduğu iddia edenlerin yan ısıra  bu eserin Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman’ın , I., II. ve IV. Defter’lerinin bir arada bulunduğu bir mecmuadan ibâret olduğu görüşünde olanlar da vardır.  Nuru Osmaniye Kütüphanesi nde bulunan tezhipli nüsha (nr. 3209),  ise Abdülkadir Özcan’a göre Süleymaniye nüshasının bazı düzeltmelerle bizzat müellif tarafından temize çekilmiş şeklidir. [9]

“Heşt Bihişt’in  Osman Bey ve Orhan Bey dönemlerine ait bölümleri Mehmed Şükrü Bey tarafından incelenmiş tir.(Isl., XIX [1931], s. 131-157), Wilhelm Friedrich Carl Giese  eserin bazı bölümleri üzerinde  çalışmlar yapmıştır. Abdülbâki Sâdî Efendi 1146 (1733-34) yılında I. Mahmud’un emriyle Heşt Bihişt’i Türkçe ’ye çevirmiştir. Mütercim bu sırada manzum kısımları ve diğer bazı yerleri çıkarmış, eserin tertibini değiştirmiş, bazı konuları atlamış, mukaddimeyi de tamamen terketmiştir; Eserin Farsça aslında yanlış yazılmış bazı yer adlarını ise düzeltmiştir. Birçok yazma nüshası bulunan Tercüme-i Heşt Bihişt’in bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Bağdat Köşkü, nr. 196). Eserin Kosova Savaş’ıyla ilgili kısmı Salih Trako tarafından Boşnakça’ya çevrilip yayımlanmıştır (POF, sy. 14-15, s. 329-352)”.[10]

Müellifin oğlu Ebülfazl Mehmed Efendi, Yavuz Sultan Selim devri (1512-1520) olaylarını babasının müsveddelerine dayanarak Zeyl-i Heşt Bihişt adıyla kaleme almıştır (TSMK, Emanet Hazinesi, nr. 1406).” [11]

 Sitemizdeki Tevarihler Gazanameler Gazavatnameler Zafername ve Selimnameler 

Kemalpaşazade İbn-i Kemal Tevarih- i Al'i Osman

Gelibolulu Ali Mustafa Hayatı ve Eserleri

Gelibolulu Ali Divanları ve Diğer Eserleri

Gelibolulu Mustafa Ali Kunhul Ahbar

Gelibolulu Mustafa Ali ve Nusretname Adlı Eseri

Bosnalı Sabit Zafername Ve Diğer Eserleri

Zafernamei Hazreti Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

Suzi Çelebi ve Gazavatnamesi

Suzi Çelebi Hayatı Mihaloğlu Ali Bey Gazavatnamesi

Gazavatname ve Türle

Kaşifi Gazaname i Rum

Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi

Zafernamei Hazreti Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

Goncaı Bâğı Murad Rahimizade İbrahim Çavuş

Rahimizade İbrahim Çavuş Kitabı Gencinei Fethi Gence

Rahimizade İbrahim Çavuş Hayatı Tarihçiliği ve Eserleri

Selaniki Mustafa Tarih-i Selanik'i

Kalkandelenli Sücudi ve Selimname

Osmanlı Tarihçileri Eserleri 14 ve 15.. Asır

Osmanlı Tarihçileri ve Eserleri 17 18 19. Asır

Osmanlı Tarihçileri ve Eserleri 16. yüzyıl

Osmanlı Tarihçileri ve Tarih Konulu Eserleri

Osmanlı Tarihçileri Eserleri ve Eser Linkle

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan

Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm

Şükri Bitlisi Selimname

Keşfi Mehmed ÇelebiSelimname

Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatül Memalik Selimname Diğer Eserleri

Kalkandelenli Sücudi ve Selimname

Kılıççızâde İshak Çelebi Selimname İshaknâme

Selimname Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/osmanli-tarihcileri-eserleri-14-ve-15-asir/76471

[2] Bülent AKOT, Mevlânâ İdris-i Bitlisî ve Manzum Kırk Hadîs Tercümesi: Hadîs-i Çihil, https://www.islamiarastirmalar.com/magazine/tr-mevln-idris-i-bitl

[3] İdrîs-i Bitlisî’nin hayatı ve eserleri hakkında geniş bilgi için bk. Taşköprülü-zâde, ‘İsâmuddîn Ebu’l-hayr Ahmed Efendi, eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-Devleti’l-‘Osmâniyye, nşr. Ahmed Subhi Furat, İstanbul 1985, s. 314; İdrîs-i Bitlisî, Selim Şah-nâme, haz. Hicabi Kırlangıç, Ankara 2001, s. 5-32; Özcan, Abdülkadir, “İdrîs-i Bitlisî”, DİA, İstanbul 2000, XXI, s. 485-488; Başaran, s. 10-39.

[4] Dr. Orhan BAŞARAN, drîs-i Bitlisî Hakkında Bazı Yeni Bilgiler, https://farsca.blogcu.com/idr-s-i-bitlis-hakkinda-bazi-yeni-bilgiler/934362

[5] Heşt Bihişt hakkında geniş bilgi için bk. Babinger, Franz, Die Geschichts-schreiber der Osmanen und Ihre Werke, Leipzig 1927, s. 46-49; a.mlf., Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev. Coşkun Üçok, Ankara 1992, s. 52-55; Özcan, Abdülkadir, “Heşt Bihişt”, DİA, İstanbul 1998, XVII, s. 271-273; Başaran, Orhan, İdrîs-i Bitlîsî’nin Heşt Bihişt’inin Hâtime’si (Metin – İnceleme – Çeviri), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2000, s. 41-115.

[6] Prof. Dr. Abdülkadir Özcan: Türkler tarih yazmaktan çok tarih yapmışlardır, https://www.mostar.com.tr/koseDetaylar.aspx?id=1137

[7] Abdülkadir Özcan, HEŞT BİHİŞT , TDV İA,    cilt: 17; sayfa: 273

[8] Abdülkadir Özcan, HEŞT BİHİŞT , TDV İA,    cilt: 17; sayfa: 273

[9] Abdülkadir Özcan, HEŞT BİHİŞT , TDV İA,    cilt: 17; sayfa: 273

[10] Abdülkadir Özcan, HEŞT BİHİŞT , TDV İA,    cilt: 17; sayfa: 273

[11] Abdülkadir Özcan, HEŞT BİHİŞT , TDV İA,    cilt: 17; sayfa: 273

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da